Inloggen
Op deze website worden advertenties getoond. Van de advertenties wordt de redactie betaald. De redactie verzorgt het nieuws op deze website. Zonder advertenties geen nieuws. Zou je je adblocker daarom willen uitschakelen
Het proefschrift van Bart Lenderink, adviseur aanbesteden en contracteren bij Rijkswaterstaat, beoordeelt innovaties in aanbestedingen. Hij ontwikkelde een methodiek om innovatie te stimuleren tijdens het aanbestedingsproces.
Publieke opdrachtgevers zijn hiermee voorzichtig binnen hun openbare aanbestedingen, omdat ze financiële risico’s zo veel mogelijk willen vermijden. Tegelijkertijd weten ze heel goed dat ze een voorbeeldfunctie hebben op het gebied van duurzaamheid en circulariteit.
Opdrachtnemers passen zich aan de randvoorwaarden in de uitvraag aan. Daardoor verloopt innovatie niet zo snel als zou kunnen. Samen zijn de bouw- en infrasector goed voor 23 tot 28 procent van de totale CO2-uitstoot. Innovatie kan dit getal terugdringen. De methodiek van Bart Lenderink maakt meer innovatie in de bouw mogelijk.
Uit het proefschrift blijkt dat duurzaamheidsdoelen beter worden behaald als de businesscase centraal komt te staan en innovatie het middel in plaats van het doel is. Flexibeler omgaan met tijd en ruimte creëert efficiëntie en mogelijkheden voor innovatie. Lenderink pleit voor een grotere regierol van de opdrachtgever waarbij de opdrachtnemer een scherper kader krijgt aangereikt. Daarbij is bewuster management van innovatierisico’s door de opdrachtgever ook belangrijk. De opdrachtgever zou meer kunnen sturen op kwaliteit en ruimte moeten laten in de ontwerpeisen.
Bron: Cobouw
De Wereldbank gaat vanaf 1 september verplicht werken met beoordeling onder de naam ‘rated criteria’. Dat staat gelijk aan wat wij kennen als Economisch Meest Voordelig Inschrijving (EMVI). De Wereldbank kent 189 aandeelhouders in de vorm van verschillende landen. In totaal verstrekt de organisatie jaarlijks zo’n 40 miljard dollar aan leningen.
In 2016 nam de Wereldbank al de aanbeveling op om te gunnen op basis van méér dan prijs. Door te kijken naar zaken als kwaliteit, duurzaamheid en innovatie wilde de Wereldbank aanbesteding meer gebruiken als instrument om de strategische doelen van een project te realiseren. De effecten daarvan werden in 2022 positief geëvalueerd. Daarom is vanaf september 2023 het nieuwe gunningsbeleid de standaard bij de Wereldbank. Aanbieders kunnen zich vanaf dan op meer punten dan alleen prijs onderscheiden.
De verwachting is dat aanbestedende diensten extra inspanningen moeten leveren als de gunningscriteria zijn aangepast. De kans op misbruik is groter bij de subjectievere aanpak die EMVI met zich meebrengt. Bovendien is er meer marktkennis en aanbestedingskennis nodig, met name over de wijze van formuleren en hanteren van kwalitatieve gunningscriteria.
Bron: Cobouw
Vooralsnog blijft het Rijk zitten met een deel van de 2.000 flexwoningen die de afgelopen tijd zijn gebouwd. Gemeenten staan nog niet in de rij voor de tijdelijke woningen. Zij kunnen zich via de aanbesteding van het Rijksvastgoedbedrijf melden om op korte termijn flexwoningen af te nemen.
Een snelle aanbesteding van slechts drie maanden ter waarde van 200 miljoen euro resulteerde in december in een opdracht aan 9 bouwers om de flexwoningen te bouwen. Voor het einde van 2024 moeten er zo’n 37.500 verspreid over het hele land staan. De woningen zijn geschikt voor tijdelijke locaties die niet in aanmerking komen voor reguliere woningbouw.
Flexwoningen zijn snel in elkaar te zetten en de procedures voor plaatsing zijn sneller dan bij reguliere woningen. Daarom ziet het kabinet dit als snelste manier om het woningtekort te lijf te gaan. De flexwoningen zijn vooral bedoeld voor doelgroepen die snel een woning nodig hebben, zoals studenten, mensen in scheiding en statushouders.
Vorig jaar werd de ambitie van 7.500 woningen niet gehaald, toen werden er 3.400 flexwoningen geplaatst. De productie voor 2023 is gesteld op 15.000, maar zal vermoedelijk blijven steken op zo’n 12.000. Uitgangspunt is dat corporaties de woningen na inkoop uiteindelijk afnemen van het Rijksvastgoedbedrijf. Plaatsing van de woningen verloopt niet zoals gepland, doordat gemeenten en corporaties vaak andere eisen aan woningen stellen.
Bovendien zien woningcorporaties veel exploitatierisico’s, doordat de woningen slechts vijftien jaar op dezelfde plek blijven staan en daarna naar een andere, vaak nog onbekende, locatie moeten. De minister pakt dat probleem op door een financiële herplaatsingsgarantie. Is er na vijftien jaar geen tweede locatie gevonden? Dan neemt de overheid het verlies deels over. Voor onderzoek van mogelijkheden en financiering voor flexwoningen verwijst de minister naar de Uitvoeringsorganisatie Versnelling Tijdelijke Huisvesting.
Bron: Rijksoverheid en FD
De vraag of ‘de markt’ altijd gelijk heeft, is voer voor economen en filosofen. Gelukkig hoeven inkopers hierover niet na te denken en zijn zij alleen verantwoordelijk voor het stellen van de juiste vraag aan de markt (en hopen op het juiste antwoord). Los van de vraag of de markt altijd gelijk heeft, is inmiddels wel duidelijk dat in de meeste markten prikkels zitten die voor de het gehele systeem nadelig kunnen uitpakken.
De bouwwereld is ook een markt met vraag en aanbod, al zou in dit kader de term ‘bouwmarkt’ voor verwarring kunnen zorgen. Een opdrachtgever wil een gebouw en de aannemer bouwt het. Zijn beide partijen het eens over de voorwaarden van het bouwproject, dan wordt een aannemingsovereenkomst getekend. De prijs voor het gebouw (de aannemingssom) wordt daarbij mede bepaald door de marktomstandigheden. Prijzen worden hoger als er meer vraag dan aanbod is en vice versa. In die zin is de bouwwereld een gewone markt en zou met een goede aanbestedingsprocedure een marktconforme prijs uit te markt gehaald moeten kunnen worden.
De bouwwereld is echter al heel lang een markt die stroef verloopt.
Het eerste grote probleem in de bouwwereld is het beperkte vertrouwen tussen marktpartijen. Bezoek een congres, lees de Cobouw (de krant van bouwend Nederland) of spreek met marktpartijen over de bouwwereld en de thema’s ‘vertrouwen’ en ‘communicatie’ worden waarschijnlijk meerdere malen genoemd. Dit gecombineerd met ‘gebrek aan’ en ‘moet beter’. Als (publieke) opdrachtgevers en aannemers een huwelijk symboliseren, zou mediation op zijn plaats zijn maar was een echtscheiding waarschijnlijk beter geweest. Ware het niet dat partijen elkaar toch weer gewoon nodig hebben bij een volgend bouwproject. Een verstandshuwelijk als hoogst haalbare samenwerkingsvorm.
Naast de omschrijving van het object dat gebouwd moet worden (zoals een kantoor, woning, brug of weg), bevat een aannemingsovereenkomst onder meer de risicoverdeling tussen de contractpartijen. De marktomstandigheden hebben echter niet alleen invloed op de hoogte van de aannemingssom, maar ook op voornoemde risicoverdeling. En op dit gebied is het vaak misgegaan.
Een inmiddels klassiek voorbeeld is het project van Rijkswaterstaat A15 Maasvlakte-Vaanplein (2011). Een project dat Ballast-Nedam (een van de grootste aannemers van Nederland) bijna de das om heeft gedaan. Rijkswaterstaat heeft (als publieke organisatie!) toentertijd veel risico’s bij de aannemer neergelegd die een normale marktpartij niet kan beheersen. Kort door de bocht was het bouwproject zo aanbesteed dat de inschrijver die het meeste risico’s op zich nam, het werk gegund kreeg. Denk hierbij aan het risico van toekomstige bestemmingsplanwijzigingen. Ook de zeesluis van IJmuiden (2016) en het nieuwe kantoor van het RIVM in Utrecht (2014) kostten de betreffende aannemers honderden miljoenen euro’s meer dan vooraf was voorzien. Als het maatschappelijk gezien onwenselijk is dat grote aannemers een gezonde omzet en winstmarge hebben, heeft Rijkswaterstaat goed ingekocht. Als het wenselijk is dat er ook in de toekomst grote aannemers zijn in Nederland dan is er in het gehele proces van inkopen en uitvoeren veel misgegaan.
Veel publieke en private opdrachtgevers in de bouwwereld zijn geneigd om naast de gebruikelijke prijsfluctuaties als gevolg van de marktomstandigheden, ook de risicoverdeling tussen de contractpartijen te herzien als de markt dat toe laat. Op microniveau biedt dit voordeel. Op macroniveau en op de lange termijn levert dit echter veel problemen op. Zie voornoemde voorbeelden.
Op dit gebied komt een interessant fenomeen om de hoek kijken. Als de markt enigszins verandert in het voordeel van de opdrachtgevers, schieten zij in hun oude reflex om niet alleen meer inkoopvoordeel te halen, maar ook om meer risico’s naar de aannemer toe te schuiven. Aannemers accepteren, als de markt langer ongunstig is, gaandeweg ook meer risico’s zonder dat ze hiervoor financieel gecompenseerd worden of dat deze risico’s beheersbaar zijn. De schoorsteen moet immers gewoon blijven roken.
Een risico is theoretisch totdat deze optreedt en de kleine(re) marges in de aannemingssom omslaan in een verlieslatend bouwproject. Na meerdere verlieslatende projecten dient de volgende golf van reorganisaties en faillissementen zich aan. Zowel reorganisaties als faillissementen dragen niet bij aan de aantrekkelijkheid van de bouwsector. Zo zijn in jaren na de vorige crisis (2008) veel mensen uit de bouwsector vertrokken, terwijl met de huidige bouwopgave en het grote tekort aan vakmensen, juist het tegenovergestelde moet gebeuren. Er zijn meer vakmensen nodig!
De grootste uitdaging als de markt gaat afkoelen – en daar lijkt het wel op – is daarom niet zozeer een marktconforme prijs uit de markt te halen, maar om ervoor te zorgen dat de bouwwereld ook in de toekomst aantrekkelijk blijft om in te werken en te investeren. En dat begint bij de risico’s te laten waar ze horen: bij de partij die ze het best kan dragen en/of kan beheersen. Niet omdat het kan, maar omdat het moet.
Aan de hand van data van TenderNed van 428 aanbestedingen voor bouwprojecten in 2022 deed Cobouw Insights onderzoek naar de gunningen in dat jaar. Het ging in 2022 om bouwprojecten met een totale waarde van 3,8 miljard euro. De hoeveelheid en totale waarde van alle opdrachten is nagenoeg gelijk aan 2021. Toen ging het om 430 aanbestedingen ter waarden van 3,9 miljard euro.
De grootste opdracht van het jaar komt op naam van het Waterschapsbedrijf Limburg (WBL) met 560 miljoen voor het vernieuwen en onderhouden van Limburgse waterzuiveringsinstallaties, het leidingennetwerk en rioolgemalen. Die aanbesteding wordt door sowieso 10 verschillende aannemers uitgevoerd in een constructie met 3 percelen. Ook de afzonderlijke percelen zijn van enorme omvang, in waarde komen ze alle 3 in de top 10 grootste opdrachten van 2022.
Opvallend is dat in de top 10 veelal grote infraprojecten staan. Dat komt ook terug in de lijst best presterende opdrachtnemers. Die wordt aangevoerd door de infradivisie van Dura Vermeer met 19 gegunde opdrachten ter waarde van 376 miljoen euro.
De grootste opdrachtgever is Rijkswaterstaat met wederom gunningen ter waarde van ruim 1 miljard euro. Opvallend is dat het aantal gunningen voor dat bedrag is verdubbeld. Op gemeentelijk niveau scoren de gemeenten Hoorn, Vlaardingen en Utrecht hoog met de waarde van hun opdrachten.
In 2022 werd opvallend vaak gekozen voor een andere aanbestedingsprocedure dan voorheen. Het aantal openbare procedures is flink gestegen ten opzichte van 2021. In 181 gevallen koos men voor een openbare procedure, vermoedelijk omdat deze relatief snel is. Bij 145 aanbestedingen was de procedure niet-openbaar, om een eerste selectie uit een grote bulk gegadigden te kunnen maken.
De totale ranglijst inclusief opgetelde bedragen en verdeelsleutels is terug te vinden op de site van Cobouw.
Uit onderzoek van ingenieurs- en adviesconcern Arcadis blijkt dat de gemiddelde prijsstijgingen in de bouw grotendeels zijn gecompenseerd doordat Nederlandse bouwbedrijven bij de aanbestedingen lage prijzen hanteerden.
In 2022 bleken Nederlandse bouwondernemingen scherper in te schrijven, vermoedelijk doordat hun werkvoorraad begint af te nemen. Bovendien denken aannemers vaker mee over manieren om binnen het budget te blijven.
In 2022 stegen de bouwkosten met gemiddeld 7,5% terwijl bouwondernemingen gemiddeld 6% korting gaven. Daardoor bleef de stijging van de bouwkosten steken rond 1 à 2%. Ten opzichte van de bouw in andere grote steden is de Nederlandse bouw relatief goedkoper geworden.
TenneT heeft de grootste aanbesteding uit haar geschiedenis afgerond. Elf contracten ter waarde van in totaal 23 miljard euro zijn gegund aan drie consortia. Bij geen van deze drie is een Nederlands bedrijf betrokken.
TenneT benadrukt dat er wel veel werkgelegenheid in Nederland ontstaat door de contracten. De installatie van de constructies en de civiele werkzaamheden voor de hoogspanningsstations op land zullen werk bieden aan Nederlandse aannemers. Bovendien zijn Nederlandse ondernemingen betrokken bij het ontwerp.
De aanbestedingen gaan over de bouw van grote stopcontacten op zee en op land en over het mogelijk maken van technologie voor hoogspanningsgelijkstroom. De meerjarige overeenkomsten lopen tot en met 2031. De samenwerkingsovereenkomsten voor een langere periode moeten ervoor zorgen dat de benodigde schaalvergroting op gebied van offshore windparken wordt gerealiseerd. Grotere aanbestedingen zijn volgens TenneT efficiënter vanwege investeringszekerheid op langere termijn voor leveranciers.
De grote stopcontacten zetten wisselstroom van nog aan te leggen windparken op de Noordzee om in gelijkstroom op land. Deze moet via kabelaansluitingen op het Nederlandse hoogspanningsnet komen. In 2050 moeten de windparken op zee goed zijn voor minimaal 150 gigawatt, genoeg om zo’n 230 miljoen Europese huishoudens van groene stroom te voorzien op winderige dagen. Dat betekent bijna een vertienvoudiging van de huidige capaciteit wind op zee.
Eerder al werd bekend dat Chinese partijen niet deel kunnen nemen aan de aanbestedingen. Het kabinet heeft de aanleg van de stopcontacten op zee bestempeld als cruciale infrastructuur. Eerder werkte TenneT nog wel samen met Chinese partijen, maar dat gebeurt nu niet meer.
Jacqueline Cramer, voorzitter van het Betonakkoord, verwacht dit jaar geen uniforme aanbestedingseisen voor duurzaam beton. Vorig jaar sprak zij nog de hoop uit dat zulke eisen er zouden komen. Maar het kabinet lijkt weinig te voelen voor de eisen uit het Betonakkoord.
Het Betonakkoord werd in 2018 getekend door 35 betonbedrijven, bouwers en opdrachtgevers. De twee grote doelen van de overeenkomst waren CO2-neutraal beton in 2030 en volledig hergebruik van gesloopt beton in datzelfde jaar. Volgens Cramer hechten ondernemers veel waarde aan uniforme aanbestedingseisen voor alle overheidsinkopers. Zij stelt dat het kabinet zorgt voor vertraging door zich te richten op de Milieuprestatie voor gebouwen (MPG). Volgens Cramer is dat niet voldoende om de doelen uit het Betonakkoord te halen.
Staatssecretaris Heijnen van Infrastructuur en Waterstaat wijst erop dat de Rijksoverheid als inkopende organisatie wel werkt met de normen zoals die in het Betonakkoord zijn opgesteld. Bovendien zijn de contracteisen en gunningscriteria voor beton recent aangescherpt.
Bron: https://www.cobouw.nl/311627/aanbestedingseisen-duurzaam-beton-op-losse-schroeven
Om uren en creativiteit efficiënter in te zetten, zouden aanbestedingen in de bouwsector anders moeten worden georganiseerd volgens de branchevereniging Nederlandse Architectenbureaus (BNA). Momenteel gelden er te veel beperkingen voor architecten bij aanbestedingen. Dat zegt voorzitter Jolijn Valk in gesprek met BNR.
Valk noemt het kapitaalvernietiging dat plannen in de prullenbak belanden als een partij de opdracht waarop is ingeschreven niet wint. Ze pleit voor meer transparantie in aanbestedingen en ziet graag een vergoeding voor de gemaakte uren van inschrijvers die de opdracht niet krijgen. Het gelijke speelveld voor alle partijen dreigt in het geding te komen door de financiële gevolgen van het niet winnen van een opdracht.
Er zou nu geen sprake zijn van een gelijk speelveld. Valk wijst op het belang van ruime criteria. Ook wanneer een bureau geen recente ervaring met een opdracht heeft, zou deze toch een reële kans moeten hebben om de opdracht te winnen. Dat is nu in de praktijk niet het geval en zorgt ervoor dat nieuwkomers geen kans krijgen ervaring op te doen.
Door gestegen bouwkosten, hogere rentes en stikstof zijn veel projecten in de bouwsector stilgevallen. Ook architecten aan het begin van de bouwketen voelen dit. Een ander pijnpunt bij veel bureaus zijn de trage gemeentelijke procedures waardoor projecten veel vertraging oplopen. In plaats van risico’s uit te sluiten, zouden partijen meer moeten samenwerken. Ook innovatie in duurzaamheid en toekomstbestendigheid moeten volgens Valk meer aandacht krijgen.
Bronnen:
Bij aanbesteding voor de bouw van twee kerncentrales in Borssele worden China en Rusland geweerd. Ondanks dat deze twee landen wereldwijd de meeste kerncentrales bouwen, komen zij niet in aanmerking voor bouw in Nederland. Ook het uranium, brandstof voor de kerncentrales, zal niet ingekocht worden bij Chinese of Russische bedrijven.
De twee nieuwe kerncentrales moeten in 2035 draaien. Dan leveren zij tussen 9 en 13 procent van de Nederlandse stroomproductie. De huidige kerncentrale in Borssele wordt bovendien niet in 2033 gesloten, zoals het plan oorspronkelijk was. Sluiting wordt op de lange baan geschoven.
Eind volgend jaar wordt er meer duidelijkheid over de bouw van de twee nieuwe centrales. Dan maakt het ministerie van Economische Zaken en Klimaat bekend hoe de bouwers worden geselecteerd. Minister Jetten hoopt op voldoende draagvlak in Borssele. Hij kiest deze locatie vanwege de bestaande kerncentrale aldaar met bijbehorende kennis en expertise. Eventueel alternatief is de Rotterdamse Maasvlakte. In overleg met netbeheerder TenneT wordt de beste locatie nader bepaald.
Bron: https://www.nrc.nl/nieuws/2022/12/10/rusland-en-china-geweerd-bij-bouw-kerncentrales-a4151042
In totaal 9 leveranciers gaan de 2.000 flexwoningen bouwen die het ministerie voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening volgend jaar klaar wil hebben. De opdracht moet de realisatie van flexwoningen versnellen, al over 3 maanden worden de eerste woningen opgeleverd.
Procedure
De flexwoningen worden door het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) gekoppeld aan locaties waarna woningcorporaties ze kopen. Leveranciers en corporaties maken onderling leveringsafspraken. Inkoop verloopt volgens een afgesproken standaard bij een aantal producenten die zijn geselecteerd door middel van aanbesteding.
Steun
Het Rijk biedt de corporaties bovendien steun om de versnelling ook echt waar te kunnen maken. Er is een financiële herplaatsingsgarantie in de maak waarin beschreven staat hoe gemeenten, corporaties en het Rijk de flexwoningen na eerste gebruik op een andere locatie hergebruiken.
Voor de Stimuleringsregeling Flex- en Transformatiewoningen is in totaal € 100 miljoen beschikbaar.
Het gebrek aan techneuten is inmiddels niet alleen een probleem bij de uitvoering van (bouw)projecten, maar ook bij het binnenhalen van nieuwe opdrachten. In de Cobouw stond recent een opiniestuk waarin het verspillen van ingenieurscapaciteit – terecht – ter discussie werd gesteld. Dit is echter een veel breder probleem, want verspilling van capaciteit als gevolg van onhandig opgezette aanbestedingsprocedures vindt niet alleen plaats bij ingenieursbureaus. Vraag een architectenbureau wat hij gemiddeld uitgeeft aan tenderkosten (tijd en geld) en je schikt je rot. Aannemers zullen een gelijksoortig verhaal vertellen: alle aannemers worstelen om de kennis van werkvoorbereiders, uitvoerders en projectleiders die dagelijks bezig zijn op de bouwprojecten, op een efficiënte manier te ontsluiten bij het opstellen van nieuwe aanbiedingen. Al wordt dat stiekem wel verwacht van aanbestedende diensten. Het uitwerken van optimalisaties – een eufemisme voor kostenbesparingen – als onderdeel van de aanbieding, is regelmatig een beoordelingscriterium.
Toch wringt ergens de schoen in deze oproep. Veel ingenieursbureaus zijn namelijk ook als adviseur of gedelegeerd organisator betrokken bij aanbestedingsprocedures. Dus waar de ingenieursbureaus zelf last van hebben als ze een aanbieding in moeten dienen, komt regelmatig terug in de aanbestedingsprocedures die zij organiseren om bijvoorbeeld een aannemer te contracteren. De EMVI-plannen die [quote] “in negentig procent van de gevallen kwalitatief sterk vergelijkbaar zijn”, moeten ook door aannemers ingediend worden. Daarbij geldt dat dezelfde ingenieurs- en adviesbureaus hun opdrachtgevers ook adviseren over de contractfase (de fase na de aanbestedingsprocedure) en deze adviezen lijken niet altijd in het belang van de betreffende opdrachtgever en/of de aannemer. Een op de UAV-gc gebaseerde overeenkomst is dikwijls leuk voor juristen en adviseurs maar levert vaak extra kosten op voor opdrachtgever en lagere marges voor aannemers.
Verspilling van ingenieurscapaciteit vindt derhalve niet alleen plaats tijdens aanbestedingsprocedures. Ook de ontwerp- en realisatiefase kunnen op dat gebied een efficiëntieslag gebruiken.
Bouwend Nederland agendeerde eerder dit jaar – ook terecht – het recht op het indexeren van de bouwkosten. Dit naar aanleidingen van oorlog in Oekraïne en de navolgende stijgende bouwkosten. Bouwend Nederland vergat echter haar achterban aan te manen meer transparantie te bieden bij meer en minder werk en prijsstijgingen. Het recht om te indexeren gaat immers hand in hand met de plicht tot het bieden van transparantie en de prijsstijgingen zo veel mogelijk te beperken.
In feite kent de oproep in voornoemde opiniestuk om beter gebruik te maken van [quote] “de ruimte die binnen de aanbestedingswetgeving is om effectiever aan te besteden” een gelijke strekking: er is een maatschappelijk probleem dat terecht wordt benoemd, maar de oplossing wordt elders gezocht. Dat is jammer want zo komen we niet veel verder. Een oplossing dient in eerste plaats binnen de eigen gelederen gevonden te worden. Eerder werd op deze plaats gepleit voor hogere tarieven voor ingenieurs. Wellicht is dat dan toch de oplossing om de in het opiniestuk genoemde verspilling van ingenieurscapaciteit te doen afnemen? Wat kostbaar is, wordt immers niet verspild.
Er is voldoende ruimte binnen de huidige aanbestedingswet om arbeidsextensief aan te besteden en de tenderkosten voor alle betrokkenen laag te houden. De adviseurs- en ingenieursbureaus zijn de eerste partij om hierin te bewegen. Zij zitten namelijk in het begin van een bouwproject aan tafel bij de opdrachtgevers. Ook vindt tussen deze bureaus en de aanbestedende diensten (opdrachtgevers) vaker kennisuitwisseling plaats dan tussen opdrachtgevers en aannemers. Juist in een informele en lerende setting kan deze oproep tot matiging worden verkondigd. Maar laten we vooral niet, net als in de milieuwetgeving, zoeken naar juridische olifantenpaadjes. Veel rechterlijke uitspraken hebben immers aangetoond dat olifantenpaadjes uiteindelijk niet werken en bij aanbestedingen is dat voorlopig ook niet nodig.
Rijkswaterstaat is begonnen met de aanbesteding voor het vernieuwen van de Van Brienenoordbrug. Ondanks de onzekerheden rondom de stikstofcrisis, besloot Rijkswaterstaat de opdracht voor vervanging en vernieuwing van 2 vaste boogbruggen en de beweegbare delen van de oostelijke brug in de markt te zetten. Verwachte definitieve gunning staat gepland voor begin 2024.
Onderzoek
Rijkswaterstaat ging er tot voor kort vanuit wat stikstof betreft gebruik te kunnen maken van de bouwvrijstelling tijdens de werkzaamheden. Nu deze is komen te vervallen, wordt onderzocht of en zo ja, in hoeverre, er sprake is van stikstofdepositie en welke maatregelen er nodig zijn. Desondanks koos Rijkswaterstaat ervoor de aanbesteding al wel te publiceren. De urgentie van de vernieuwing is te groot, meent Rijkswaterstaat.
Circulair
De aanpak bij de vernieuwing van de Van Brienenoordbrug moet niet alleen verkeershinder zoveel mogelijk beperken, ook is circulariteit een belangrijk aspect van de aanbesteding. Uiteindelijk moet er zo’n 3.000 ton staal worden bespaard.
Bron: Rijkswaterstaat
Snelheid, met een goede prijs en kwaliteit, dat is wat het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) vraagt in de aanbesteding van 2.000 flexwoningen. Deze moeten volgend jaar zomer zijn gerealiseerd. Kleine bouwbedrijven trekken aan de bel over de aanbesteding. Zij vinden deze oneerlijk.
Eisen
Het Rijk wil zo snel mogelijk 2.000 flexwoningen gereed hebben om mensen met urgentie zo snel mogelijk een woning te kunnen bieden. Het is de bedoeling dat de flexwoningen in 4 verschillende formaten worden aangeboden, dat ze stapelbaar zijn en verplaatsbaar en voor minimale percentages bestaan uit hergebruikte en bio-based materialen.
Geen concurrentie
Kleinere bouwers en producenten van flexwoningen voelen zich buitenspel gezet bij de uitgeschreven aanbesteding. Zij hebben moeite met de uitvraag waarin fikse referenties worden gevraagd en een flink bedrag per perceel wordt vereist. De concurrentie is hiermee uit de aanbesteding, zo verwachten een aantal bouwbedrijven.
Kritiek
Naast de eisen in de aanbesteding, is ook de snelheid ervan punt van kritiek. Minister De Jonge (Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening) erkent dat het Rijk een risico neemt. Vooralsnog zijn er immers geen locaties bekend voor de flexwoningen die er over ruim een half jaar allemaal moeten staan. Opvallend is dat het RVB op vragen antwoordt dat het kwaliteitsaspect van de aanbesteding de snelste levertijd is en niet esthetische kwaliteit.
Focus op snelheid
Het RVB is van mening dat ook kleinere ondernemers kans maken op gunning. Zij kunnen samenwerkingsverbanden sluiten. Bouwers zien dit in de praktijk niet gebeuren. Ruimte voor innovatie ziet het RVB ook, al blijft zij benadrukken dat de primaire focus op de snelheid ligt.
Bron: Cobouw
Tijdens het congres van Koninklijk Instituut van Ingenieurs (KIVI) in Den Haag op 30 augustus wordt de Leidraad Vertraging & Verstoring in de bouw gepresenteerd. De leidraad is bedoeld om langdurige processen over meerkosten en wijzigingen bij bouwprojecten te voorkomen. Het is onder meer een hulpmiddel tijdens het opstellen van contracten. De eerste exemplaren van de Leidraad worden uitgereikt aan Maxime Verhagen en Doekle Terpstra, voorzitters van respectievelijk Bouwend Nederland en Techniek Nederland.
Bron: https://www.cobouw.nl/307275/juristen-zijn-bouwgeschillen-zat-en-lanceren-anti-ruzie-leidraad-trek-eerder-aan-de-bel en https://www.dutcharbitrationassociation.nl/events/seminar-vertraging-verstoring-in-de-bouw
De inzet van leden van een ontwerpteam in bouwprojecten is voorafgaand aan een ontwerpproces lastig in te schatten. Enerzijds omdat de doorlooptijd in veel gevallen meerdere jaren omvat. Anderzijds omdat gaandeweg veel verandert en er heel (heel) veel beslissingen genomen worden die weer invloed hebben op het onderdeel waarop de aanbieding is gedaan. Ook de volgordelijkheid van het verkrijgen van informatie speelt mee. In beginsel wordt eerst een (esthetisch) ontwerp gemaakt en wordt daarna pas gekeken hoe dit ontwerp constructief en bouwfysisch realiseerbaar is.
Een wispelturige opdrachtgever of een opdrachtgever waarbij budget en ambities niet op één lijn zitten, is in deze een extra complicerende factor. Als dan de welstandscommissie ook nog “moeilijk gaat doen”, begin je als lid van het ontwerpteam te twijfelen of het accepteren van de betreffende opdracht wel zo verstandig is geweest.
Vanuit bestuurskundig oogpunt blijft de welstandscommissie en publieke invloed op esthetiek een interessant fenomeen. Enkele jaren geleden had een stadsarchitect van naam (en derhalve met een visie op esthetiek) aanzienlijke invloed op bouwproject van een andere architect. Laatstgenoemde architect, ook geen onbekende, had echter een conflicterende visie op esthetiek. Het eindresultaat was diverse wijzigingen op het ontwerp en een langer en intensiever – maar vooral ook erg stroef– ontwerpproces. Botsende karakters sluiten niet aan bij de zo genoemde “algemene beginselen van behoorlijk bestuur”.
Het wordt helemaal lastig als een ontwerp aangepast moet worden en daarom “opnieuw” langs de welstandscommissie moet. Sommige wijzigen lijken in de ogen van een niet-estheticus futiel, maar leveren genoeg basis voor veel discussie en gedoe en daarom meerkosten. De zichtbaarheid van installaties is bijvoorbeeld een van de pijnpunten die vaak terugkomt, omdat deze nooit in de eerste renders (waarheidsgetrouwe visualisaties van een ontwerp) zijn opgenomen, maar er wel moeten komen omdat het gebouw anders niet gebruikt kan worden.
Interessant hierbij is de wisselwerking tussen architect en de welstandscommissie waarbij deze commissie soms als alibi wordt gebruikt om juist niet te veel aan het ontwerp te veranderen. Dit is lastig als het project budgettair uit de pas loopt, een fenomeen dat ook vaak voorkomt. Een minder mooi gebouw, maar binnen budget gerealiseerd of een mooi ontwerp dat op de tekentafel blijft liggen: Salomon zou zijn zwaard erbij moeten pakken om tot een oordeel te komen.
Onder het mom van “wij willen geen Belgische toestanden” waarbij wordt verwezen naar het soms dubieuze straatbeeld bij onze zuiderburen, heeft de welstandscommissie best veel invloed gekregen. Maar waar bijvoorbeeld de rechtspraak de afgelopen jaren stappen heeft gezet met het publiekelijk verantwoorden van haar uitspraken, blijft de welstandscommissie toch vaak een black box. Hoewel gemeentelijk beleid hieromtrent wordt vastgesteld, blijft er toch altijd veel discretionaire ruimte over voor deze commissie.
Bestuurskundig onwenselijk en voor aanbestedingen in de bouw- en vastgoed erg lastig. Als vooraf niet duidelijk is wat de gewenste inzet is van het ontwerpteam en ook niet duidelijk is wat de uiteindelijke bouwkosten zijn, begint een bouwontwikkeling toch net iets minder lekker. Zeker bij binnenstedelijke en renovatieprojecten die steeds vaker voorkomen of bij verduurzamingsvraagstukken die bijna onmogelijk zijn omdat het betreffende gebouw in een beschermd stadsgezicht staat of een gemeentelijk monument is.
De Buyer Group Zero Emissie Bouwmaterieel (ZEB) heeft de eerste documenten die ze heeft opgesteld openbaar gemaakt. Pieter Litjens, directeur CROW en gezicht van het Netwerk Duurzaam GWW, nam de Handreiking Aanbesteden Zero Emissie Bouwmaterieel in ontvangst. Hiermee kunnen publieke opdrachtgevers beter en sneller emissieloos bouwmaterieel uitvragen bij aanbestedingen van GWW-projecten.
De Buyer Group ZEB is bedoeld om duurzame inkoop te stimuleren zodat emissieloos bouwmaterieel sneller de norm wordt. De handreiking ondersteunt in die ambitie met inspiratie en kennis voor inkopers. Alle informatie staat er overzichtelijk bij elkaar. Meer informatie over de duurzaamheidswinst van zero emissie bouwmaterieel en tips om hier op uit te vragen in aanbestedingen, zijn te vinden bij de Buyer Group.
Soms is een bijeenkomst met vakidioten nuttig. Deze mensen hoeven elkaar niets uit te leggen, iedereen heeft meer dan basiskennis van de materie, kent de afkortingen en – bij aanbestedingen – de jurisprudentie en de geschiedenis van de aanbestedingswet. Een onderwerp kan direct de diepte in gaan.
Een samenzijn (lees: borrel) met slimme mensen zonder of met heel weinig kennis van de materie kan daarentegen ook nuttig zijn. Zo ook de inzichten van een kind die, niet geremd door enige juridische kennis, vragen stelt over de dikte van een overeenkomst.
Net als over de prestaties van het nationale voetbalelftal en hun coach, de politici in Den Haag (of nog erger: Brussel) en het weer, zijn over aanbesteden ook heel veel meningen. Te ingewikkeld, niet eerlijk, te duur, geen goede start van de samenwerking et cetera, et cetera. Op zich zijn al meerdere columns te vullen met alleen de kritieken op het aanbesteden. Nadeel is wel dat het zulke zure stukjes worden…
Nadat de betreffende borrel verder vorderde, werd de aanbestedingswet voor de bouwsector aan de kant geschoven en vervangen door een visafslag.
In de bouw wordt wel eens gekscherend gezegd dat de aannemer die het werk wordt gegund, de meeste fouten heeft gemaakt in zijn begroting. Het goed afprijzen van een bestek (technisch ontwerp [1]) van een groot werk, is dan ook een helse klus met een grote kans op fouten. Met vaak gedoe over meer en minderwerk als het werk eenmaal is gegund. De bouwteam-, tweefasen- en verificatiemodellen zijn er onder meer om de ervoor te zorgen dat de aannemer een correcte en volledige prijs kan indienen. Blijkbaar is een reguliere aanbestedingsprocedure daarvoor niet altijd de eigenlijke manier.
Terug naar de visafslag.
Als een bouwbegroting wordt platgeslagen, bestaat deze uit Directe Bouwkosten, de Algemene Bouwplaatskosten en opslagen (percentages) voor de Algemene Kosten, Winst en Risico, CAR-verzekering en soms Coördinatie.
De Directe Bouwkosten en de Algemene Bouwplaatskosten zijn een broedplaats voor fouten. Zeker als tijdens de aanbestedingsprocedure contractueel risico’s ten aanzien van de volledigheid van de begroting naar de aannemer worden geschreven.
Het enige contractmodel waarover – disclaimer: n=1 – de opdrachtgever en de aannemer een positief verhaal vertelden, was het Ronde Tafel model [2]. Hierbij werden met een open begroting en met vaste opslagen een bouwproject uitgevoerd. Deze open begroting werd niet alleen beoordeeld op basis van de blauwe ogen van de aannemer maar ook met een (accountant) controle op kantoor van de aannemer. Hoewel vertrouwen goed is, blijkt controle toch soms nodig. Door deze controle verkleint de zorg van veel opdrachtgevers dat een open begroting minder open is dan wordt voorgespiegeld door de aannemer.
In een (omgekeerde) visafslag, waarin een oplopende klok de hoogte van de opslagen aangeeft, kunnen Inschrijvers op een knop drukken als ze de betreffende opslagen (marges) accepteren. De Inschrijver die het eerst drukt, wordt het werk gegund. Heel eerlijk en weinig tenderkosten.
Als deze bouwafslag-aanbesteding middels een niet-openbare procedure wordt georganiseerd, is de Aanbestedende Dienst er ook nog van verzekerd dat de Inschrijver die op de knop drukt, in staat is het werk te maken. Deze controle wordt immers uitgevoerd in de eerste fase van de niet-openbare procedure.
Lage tenderkosten, geen gedoe meer over indexeren (er wordt immers ingekocht tegen de dan geldende prijzen) en een duidelijk kader waarbinnen meer en minderwerk wordt gerekend. Welke aannemer wil dit nu niet? Nu nog zorgen voor weinig bouwfouten en de marges zullen omhoogschieten.
Naast het feit dat de Opdrachtgever vooraf een goede directieraming moet maken, zullen er vast meer haken en ogen zitten aan deze aanbestedingsvorm. Maar als oplossing voor heel veel nadelen van aanbesteden, lijkt het een mooi alternatief om verder uit te werken.
****
Ad 1: betreft een ontwerp dat zeer nauwkeurig is uitgewerkt door het ontwerpteam.
Ad 2: zoek op YouTube “Ronde tafel” en een naam van een grote aannemer.
Bouwend Nederland is blij met het beleidsprogramma ‘Versnelling verduurzaming gebouwde omgeving’ dat minister De Jonge voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening op 1 juni presenteerde. Er ontstaan duidelijkheid en perspectief voor zowel de sector als burgers.
De energietransitie krijgt een boost door het programma zodat innovatiever en duurzamer bouwen en verbouwen meer ruimte kunnen krijgen. Om een versnelling te bereiken is het van belang dat duurzaamheid een grotere rol krijgt in aanbestedingen. Momenteel speelt duurzaamheid in 37,2% van de openbare aanbestedingen een rol in de gunning.
Duurzame woningen moeten op termijn voor iedereen mogelijk zijn. Die ambitie wil minister De Jonge realiseren zonder mensen voor hoge kosten te stellen. Door de publiek-private samenwerking te zoeken, hoopt De Jonge alle duurzaamheidsambities te kunnen halen. Bouwend Nederland werkt samen met het Rijk en andere partners om uitvoering van programmalijnen te versnellen en op te schalen.
In de intentieverklaring ‘Samen Doorbouwen In Onzekere Tijden’ hebben Rijk en brancheverenigingen uit de bouw afspraken gemaakt over leveringsproblemen en hogere materiaalprijzen. Onder meer de ministeries van Volkshuisvesting en Infrastructuur en Waterstaat hebben hun handtekening onder deze afspraken gezet. Doel is de bouwproductie op gang te houden.
Door de oorlog in Oekraïne zijn leveringsproblemen aan de orde van de dag. Ook kostenstijgingen zorgen voor problemen in bouwprojecten. Belanghebbenden zijn nu overeengekomen dat opdrachtnemers en opdrachtgevers in goed overleg risico’s moeten spreiden. De intentie was er bij verschillende partijen al langer, door de verklaring is deze nu ook geformaliseerd.
Voor bestaande contracten moeten partijen ook met elkaar in gesprek. Ondertekenaars verklaren bovendien dat zij in goed vertrouwen samenwerken zodat bouwstromen niet zullen haperen.
De intentieverklaring is een algemene richtlijn. Per programma en branche zal een nadere uitwerking moeten komen. Bouwend Nederland werkt daar momenteel aan.
Bron: https://www.cobouw.nl/305461/bouw-en-rijk-tekenen-intentieverklaring-rond-kostenstijgingen
Wanneer leveringsproblemen ontstaan door de situatie in Oekraïne hoeven inschrijvers op aanbestedingen niet eenzijdig de risico’s te dragen. Tot dat oordeel komt de rechtbank Haarlem in een zaak die scheepsbouwer Damen aanspande.
Damen spande een zaak aan tegen onderzoeksinstituut NIOZ/NMF over een onderzoeksschip met een waarde van 62 miljoen euro. De aanbesteding hiervoor startte in 2020, Damen is één van de drie laatst overgebleven inschrijvers. Het bedrijf maakte al een miljoen euro aanbestedingskosten, maar kan nu geen definitieve inschrijving doen.
De kans dat materialen niet op tijd geleverd worden, is door de oorlog aanzienlijk gestegen. De voorzieningenrechter is het ermee eens dat een boete van 25.000 euro per dag bij overschrijding van de levertijd van 31 maanden onredelijk is. Dat risico hoeft Damen niet eenzijdig te dragen.
Ook bouwers in andere sectoren kunnen deze uitspraak in hun voordeel gebruiken. Het gesprek met opdrachtgevers over leveringstermijnen en contractbepalingen is hiermee opengebroken. Ook aansprakelijkheid is nu onderwerp van gesprek, omdat de rechter in hetzelfde vonnis oordeelde dat Damen niet als enige volledige aansprakelijkheid draagt.
Uit de gepubliceerde ‘Inkoopplanning maart 2022’ van het Rijksvastgoedbedrijf, blijkt dat er in de periode 2022-2023 zo’n 1,5 miljard euro wordt geïnvesteerd in nieuwbouw, renovatie en verduurzaming. Het gaat in de inkoopplanning om aan te besteden projecten groter dan 5 miljoen euro.
Inkoopplanning
Alle aanbestedingen in de inkoopplanning gaan over panden, locaties en werkzaamheden van het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) in de volle breedte. Het gaat om zowel duurzame nieuwbouw als bijvoorbeeld onderhoudsprojecten. Ook een aantal grote opdrachten van de Raad voor de Rechtsspraak staan op de planning. Jaarlijks zet het RVB zo’n 1,5 miljard euro aan opdrachten in de markt, de grootste hiervan zijn opgenomen in de Inkoopplanning maart 2022.
Opvallende projecten
Een van de opvallende projecten is het duurzame, houten Rijkskantoor in Den Haag met de naam Monarch IV. Ook de rechtbank in Almelo springt eruit, doordat de opdrachtnemer hier ontwerp, bouw én onderhoud (DBM) op zich neemt. Via TenderNed worden beide projecten nog voor de zomer aangeboden.
Duurzame projecten
De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) en Dienst ICT-Uitvoering (DICTU) kunnen in Assen een duurzame renovatie tegemoet zien van zo’n 50 miljoen euro. Het Nationaal Archief in Den Haag krijgt een groen dak in een project van zo’n 15 tot 20 miljoen euro. Deze projecten komen ook voor de zomer op de markt.
Derde kwartaal
In het derde kwartaal moet de grootschalige renovatie van het Rechtbankgebouw aan de Prins Clauslaan in Den Haag op de planning staan. In dit project gaan gebouwgebruik en werkzaamheden samen.
Ambities
Twee keer per jaar wordt de inkoopplanning van de RVB gepubliceerd. De ambities op gebied van verduurzaming en maatschappelijk verantwoord inkopen (MVI) zijn hierin overzichtelijk opgenomen. Vanaf 1 januari 2022 stelt het RVB bijvoorbeeld eisen aan cultuur en gedrag op het gebied van veiligheid in aanbestedingen. Ook worden er sinds dit jaar contracteisen ingevoerd op gebied van schoon bouwen. Deze eisen gaan niet alleen over de bouwwerkzaamheden, maar ook over zaken als vervoer van machines en materialen.
Klik hier voor de hele inkoopplanning.
Bron: BouwendNederland
Een prijsvaste aanbieding geeft duidelijkheid voor beide contractpartijen, ook in de bouwsector. Menig aannemingsovereenkomst kent daarom bepalingen die goed geformuleerd omschrijven dat (echt) alle kosten, ook de toekomstige prijsstijgingen, zijn opgenomen in de aanneemsom. In feite wordt met de prijsvaste aanbieding het risico op prijsstijgingen afgekocht. Als de werkelijke prijsstijgingen lager zijn dan ingeschat door de aannemer, heeft de aannemer een grotere marge en de opdrachtgever te veel betaald. En vice versa.
Voor de toekomstige prijsstijgingen wordt door beide contractpartijen in een glazen bol gekeken. Een glazen bol die helder is bij een evenwichtig economisch klimaat, maar troebel wordt als op het Europese continent oorlog uitbreekt. Als de prijsvaste aanbieding onderdeel is van een aanbestedingsprocedure, worden prijsstijgingen ingeschat in concurrentie waardoor sommige aannemers geneigd zijn hun glazen bol wat extra op te poetsen zodat deze nog helderder wordt: een scherpere prijs, voordeel voor de opdrachtgever!
Omdat een evenwichtig economisch klimaat snel onevenwichtig kan worden, denk aan complexe financiële producten (2008-‘11), dwarsliggende boten (2018), nieuwe virussen (2019-heden), en nu een oorlog (2022-heden), zijn er juridische uitwegen voor als prijsstijgingen te extreem zijn.
De veel gebruikte UAV 2012 kent paragraaf 47 (Kostenverhogende omstandigheden) en in de UAV-GC komt een gelijkstrekkende bepaling voor in paragraaf 44. Boven dat alles (er zijn immers meer soorten aannemingsovereenkomsten) is er het Burgerlijk Wetboek met artikel 7:753 BW. Als de prijsstijgingen te extreem zijn (als vuistregel wordt hierbij 5% aangehouden), dan kan de aannemer in voorkomende gevallen bij een prijsvaste aannemingssom toch recht hebben op bijbetaling.
Contractpartijen kunnen echter voornoemde bepalingen contractueel uitsluiten: dus (toch) geen recht op bijbetaling. En de rechter kan vervolgens besluiten dat het uitsluiten van deze bepalingen niet proportioneel is: dus (toch weer) wel recht op bijbetaling. Een prijsvaste aanneemsom lijkt duidelijkheid te bieden, maar niet in alle situaties.
Tot zover de contractbepalingen.
Als aanbestedende organisatie wordt het pas echt lastig als aannemers geen noodzaak hebben om hun glazen bol op te poetsen (er is immers genoeg werk) of als aannemers zelfs weigeren in hun glazen bol te kijken omdat deze zo troebel is geworden als een kubel beton. Het inschatten van prijsstijgingen wordt dan simpelweg onmogelijk. Bouwend Nederland adviseert zijn achterban in een recente Aanwijzing dat de risicoregeling bij een troebele glazen bol uitkomst kan bieden. De risicoregeling houdt kort door de bocht in dat bouwkosten geïndexeerd worden tijdens de contractperiode.
Indexeren als het ei van Columbus tegen prijsstijgingen en prijsvaste aanbiedingen.
Bouwend Nederland vergeet echter de andere kant van de medaille: het bieden van transparantie over de opbouw van de bouwkosten. Als de staalprijzen stijgen, wil dat niet zeggen dat de arbeidskosten navenant meestijgen. Een totaalprijs voor een staalconstructie levert bij indexering een onredelijke prijsverhoging op omdat dan ook de arbeidskosten worden geïndexeerd. Klinkt logisch, de praktijk wijst vaak uit anders uit. Ook kan worden afgevraagd of onderaannemers en leveranciers evenredig meeprofiteren van het recht op indexeren. Anekdotes over creatief onderbouwde prijsstijgingen bij scopewijzigingen zijn er te over. Het gebrek aan transparantie als startpunt van een hogere winstmarge voor de hoofdaannemer.
Gezien het lijstje van crises in de derde alinea, lijkt het indexeren van de bouwkosten een betere default optie dan de prijsvaste aanbieding. De aannemingssom zou hierdoor in beginsel zelfs lager moeten zijn omdat hierin de risico-opslag voor prijsstijgingen niet meer is opgenomen. Om dit risico voor opdrachtgevers overzichtelijk te houden, moeten aannemers volledig transparant zijn over de opbouw van de kosten en hun inkoopproces. Een vaardigheid die in veel gevallen nog verder ontwikkeld moet worden.
De Aanwijzing van Bouwend Nederland over prijsstijgingen kan dus worden uitgebreid met een extra paragraaf over transparantie en samenwerken in de keten. Dan komt het allemaal wel goed.
Bouwbedrijven worstelen steeds meer met het vinden van de juiste mensen voor hun werk. De verplichting tot social return is hierbij een steeds groter probleem. Het is de bedoeling dat via deze eis mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt aan het werk worden geholpen. In de praktijk blijkt dat de kaartenbakken veelal leeg zijn.
Gemeenten en andere publieke opdrachtgevers kunnen social return als eis in aanbestedingen opnemen. Een percentage van de aanneemsom moet dan worden ingevuld door mensen in te zetten die een afstand tot de arbeidsmarkt hebben. Wordt niet aan deze eis voldaan, dan volgt een boete voor de opdrachtnemer.
De groep inzetbare mensen is op de huidige krappe arbeidsmarkt bijzonder klein. Tijdens de economische crisis was dit juist andersom. Daarnaast speelt ook het probleem van geschiktheid van beschikbare mensen. De bouwprojecten zijn relatief kort ten opzichte van sectoren als schoonmaak of groenvoorziening. Bovendien vereisen ze meer kennis over bijvoorbeeld veiligheid en vakspecifieke werkzaamheden.
Bron: Cobouw
Vanaf 2023 is het gebruik van duurzaam beton verplicht in aanbestedingen. Dat is vastgelegd door de partijen van het betonakkoord. In dit akkoord werken 35 betonbedrijven, grote bouwers, gemeenten, rijksopdrachtgevers en ministeries samen. Doel is om internationale klimaatafspraken te halen.
De deelnemers aan het Betonakkoord spraken vier jaar geleden af om middels dit akkoord te verduurzamen. Hoe de verplichting vanaf 2023 precies vorm moet krijgen, wordt besproken met de staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat. De juridische uitwerking komt daarbij ook aan bod, dan wordt ook duidelijk of 2023 daadwerkelijk haalbaar is.
De ondertekenaars hebben geconcludeerd dat de verduurzaming nog niet snel genoeg gaat. Daarom nu deze verplichting. Men is bang dat het verduurzamen anders niet van de grond komt. De wettelijke verplichting vanaf 2023 moet goed zijn voor een reductie van CO2-uitstoot met 15 tot 20%. De eisen worden in 2025 en 2027 aangevuld met hogere recyclingpercentages.
Op dit moment is 7% van de wereldwijde CO2-uitstoot afkomstig van beton. Vanaf 20230 moet betonpuin onder wegen voor 100% een hoogwaardiger tweede leven krijgen in nieuw beton. De CO2-footprint van beton moet met alternatieven voor cement met 30% verlagen ten opzichte van 1990.
De effecten van aanbestedingseisen op de betonprijs zijn nog niet berekend. De verwachting is een hogere prijs, maar een steeds hogere CO2-belasting heeft nu ook al dat effect.
Bron: Cobouw
Bouwbedrijven BAM en VolkerWessels krijgen samen bijna 60 miljoen euro van het Rijk. De bouwers van ’s werelds grootste zeesluis gaven tientallen miljoenen euro’s meer uit dan begroot.
Deze opgelopen kosten zijn naar hun mening ook deels voor rekening van het Rijk als opdrachtgever. Een onafhankelijke geschillencommissie geeft hen gelijk in hun eis voor een vergoeding. Dat schrijft minister Mark Harbers van Infrastrucuur en Waterstaat aan de Tweede Kamer.
Rijkswaterstaat wijzigde contracten met de bouwbedrijven en moet daar nu 10,4 miljoen euro voor betalen. Ook is er 49,5 miljoen euro toegekend vanwege kosten die de bouwers moesten maken door allerlei vertragingen in het project. De totale kosten van Zeesluis IJmuiden vielen 112 miljoen hoger uit dan begroot. In een eerder stadium tekende het Rijk al voor tientallen miljoenen euro’s extra.
De bouw van de enorme zeesluis maakt het mogelijk dat grotere schepen de haven van Amsterdam kunnen bereiken. Vanaf het begin waren er tegenvallers in de bouw. Er lagen bijvoorbeeld meer kabels, leidingen en oude sluisdelen dan voorzien. Ook ondervonden de bouwers problemen met de constructie waarin de sluisdeuren moesten komen.
Bron: nu.nl
Of beluister de podcast op je favoriete podcastplatform:
Onderwerp 1: Oorlog in Oekraïne
Ook in deze podcast kunnen we niet heen om de oorlog in Oekraïne heen. In Nederland ontstonden vragen bij decentrale overheden hoe om te gaan met deze oorlog. Zo hebben diverse gemeenten en waterschappen contracten met het Russische Gazprom. Kun je daar onderuit? En welke invloed heeft de oorlog op het aanbesteden?
https://www.aanbestedingscafe.nl/waterschappen-heroverwegen-contracten-gazprom/
Onderwerp 2: Tenderman
Ook Tenderman gaat niet voorbij aan de oorlog in Oekraïne. Want de echt inkoper is inmiddels wel voorbereid op een crisis, of toch niet?
Onderwerp 3:Tweefasencontract in de bouw wordt populairder
Bouwers als BAM en Heijmans schrijven zich niet langer in op grote Rijksaanbestedingen omdat die te risicovol zijn. Dat kan problemen opleveren voor de overheid. Tegelijkertijd wint het tweefasencontract, dat risico’s moet verminderen, aan populariteit. Is dat de oplossing?
https://www.aanbestedingscafe.nl/populariteit-twee-fasen-contract-groeit/
https://www.aanbestedingscafe.nl/bouwers-zien-af-van-grote-infraprojecten-rijk/
Onderwerp 4: Programma Beter Aanbesteden
Aanbestedingscafe.nl sprak met programmadirecteur Niels van Ommen over het programma Beter Aanbesteden. Is het volgens de gasten in de podcast zinvol om een nieuw programma op te starten?
Met gasten Theo van der Linden, eigenaar van VDLC publishers, Richard Lennartz, directeur van UBR|HIS en Steven Oosterling, senior adviseur aanbesteden en contracteren bij 4Building.
Bij infrawerken en gemeentelijke opdrachtgevers wordt het twee-fasen-contract steeds populairder. De meest aanbestede contractvorm van het Rijk is met 63% vooralsnog het traditionele contract. Het aantal aanbestedingen bleef nagenoeg gelijk bij infrawerken, infradiensten en burgerlijke en utiliteitsbouw. Bij bouwprojecten verschuift één en ander, zo blijkt uit onderzoek van Cobouw.
Het twee-fasen-contract damt risico’s bij grote complexe werken in, want pas na de eerste ontwerpfase in samenspraak met de opdrachtgever, komt de prijs voor de uitvoeringsfase op tafel. In bijna drie jaar tijd verzevenvoudigde de keus voor de twee-fasen contractvorm, zo blijkt uit cijfers van het Aanbestedingsinstituut Bouw en Infra. Het gaat om cijfers uit alle openbare Europese en Nederlandse aanbestedingen in de sectoren infrawerken, infradiensten en burgerlijke en utiliteitsbouw (B&U).
De meeste twee-fasen-contracten zitten de afgelopen jaren niet bij gemeenten, Rijk of provincies. Voornamelijk speciale sectorbedrijven, scholen en universiteiten hebben deze contracten in portefeuille. Daarna volgen waterschappen en dan gemeenten.
Het twee-fasen-contract mag dan vaker voorkomen, het aantal ‘moderne’ contractvormen zakte tussen 2017 en 2020 juist, met name in de sectoren B&U en infradiensten. In de infrawerken is de daling van moderne contractvormen minder sterk. Binnen het Rijk geven Rijkswaterstaat en ProRail de meeste moderne contracten uit, met name Defensie houdt vast aan de traditionele vorm.
Wanneer de totale verdeling van contracten wordt bekeken, valt op dat het aandeel ‘traditionele’ contractvormen in de bouwsector gelijk blijft, ondanks de verschuivingen tussen twee-fasen-contracten en moderne contracten. Bij het Rijk blijft in 2021 de traditionele vorm met 63% de meest aanbestede contractvorm. In deze contractvorm beschrijft de opdrachtgever tot in detail wat de opdrachtnemer moet doen. Dit contract wordt wel in verschillende varianten gebruikt.
De markt bundelt kennis en krachten steeds meer, dat kan goed met twee-fasen-contracten. McKinsey noemde dit al in 2019 als één van de oplossingen voor risico’s die bij grote Rijkswaterstaat-projecten aan het licht kwamen.
Bron: Cobouw.nl
Of beluister de podcast op je favoriete podcastplatform:
Onderwerp 1: Rank reversal bij relatieve methodes
In de vorige podcast bespraken we een onderzoek naar relatieve scoremethodes. Onderzoekers bekeken een groot aantal Nederlandse aanbestedingen en ontdekten dat er bij 1 op de 5 aanbestedingen rank reversal ontstaat. Zodra de onderzoekers een fictieve, niet-winnende inschrijving toevoegden, veranderde de volgorde in de uitslag.
Fredo Schotanus, één van de onderzoekers, is te gast in deze podcast. Hij vertelt uitgebreid over het onderzoek, waarna we met onze gasten ook in gaan op de praktijk.
Onderwerp 2: Contracten in de bouw
Onlangs opende Koning Willem-Alexander de nieuwe zeesluis in IJmuiden. Een combinatie van BAM en VolkerWessels haalde dankzij een veel lagere prijs dan de concurrenten de opdracht binnen. Deze lagere prijs zou gerechtvaardigd zijn, dankzij ‘inventieve methodes’. Maar bij de realisatie viel dat toch tegen en trok Rijkswaterstaat de portemonnee. Is Rijkswaterstaat naïef geweest? En zijn aannemers de dupe van slechte contractering, of zit het probleem ergens anders?
https://www.nrc.nl/nieuws/2022/01/25/ook-na-opening-blijft-de-nieuwe-zeesluis-ijmuiden-een-splijtzwam-a4083206
https://www.aanbestedingscafe.nl/contracten-een-kind-kan-de-was-doen/
Onderwerp 3: Tenderman
Het oog van Tenderman viel op een essay van Arno Visser, President van de Algemene Rekenkamer. Die schreef in weekblad Elsevier over het versnipperde IT-landschap van de GGD’en. Een goed gedigitaliseerde overheid begint bij het creëren van standaarden en het naleven daarvan. En laat aanbesteden daar nou net hét middel voor zijn!
Onderwerp 4: Nieuw inkoopbeleid en vergeten aan te besteden
In Limburg heeft gedeputeerde Ad Roest een voorstel ingediend die zou moeten leiden tot meer marktwerking. Als het aan de provincie ligt, stapt de provincie over op meervoudig onderhandse aanbestedingen bij opdrachten met een waarde van 20.000 tot 50.000 euro. De Provinciale Staten zien echter niets in het voorstel, omdat er dan voor de ca. 200 aanbestedingen per jaar extra personeel nodig is. Wie heeft gelijk?
En deze week werd bekend dat het ministerie van Binnenlandse Zaken 9 ton uitgaf aan een videoplatform dat nooit in gebruik genomen is. Door tijdsdruk was het project niet aanbesteed. In Amsterdam ontstond ophef over het inhuren van een directeur voor een lustrumcommissie, die een goede bekende van de burgemeester bleek. Burgemeester Halsema noemde het een bedrijfsongelukje. Met de twee ton die de gemeente al heeft uitgegeven, zit Amsterdam net aan de goede kant van de streep.
https://www.aanbestedingscafe.nl/limburgse-politiek-ziet-aangepast-inkoopbeleid-niet-zitten/
https://www.aanbestedingscafe.nl/videobelplatform-overheid-van-886-000-euro-niet-aanbesteed-nooit-gebruikt/
Gasten: Richard Lennartz (UBR|HIS), Steven Oosterling (4Building) en Fredo Schotanus (UU, Significant Synergy).
Reageren op de podcast? Mail naar [email protected].
Als “adviseur aanbesteden en contracteren” is het altijd lastig om aan je kinderen uit te leggen wat voor werk je hebt. In die zin had ik beter brandweerman of politieagent kunnen zijn (los van de vraag of ik daarvoor geschikt ben). Maar eerlijk is eerlijk, één van de voordelen van de coronamaatregelen van het afgelopen jaar, is dat kinderen meer inzicht krijgen in het werk van hun ouders: de hele dag achter een beeldscherm zitten en bellen. Voorheen was het altijd ver weg in een kantoor waar je dan een keer langs reed en zei: “Kijk, hier werk ik”.
Papa, wat is contracteren?
Uit het archief haalde ik twee overeenkomsten. Toevallig een klassieke UAV-2012 aannemingsovereenkomst en een ontwerpopdracht voor een architect op basis van de DNR-2014.
Ik moest mijzelf inhouden om niet vol enthousiasme te gaan oreren over de verschillen tussen de UAV-2012 en de UAV-gc en voor en nadelen van de DNR. Dit sluit niet echt aan bij de belevingswereld van een prepuber. Na tien seconden stilte kwam de vraag waarom het ene document zoveel dikker was dan het andere.
Toen was ik stil…
Waarom bestaat een gemiddelde ontwerpopdracht die aan een architect wordt gegeven (aan het begin van een ontwerpproces) uit enkele pagina’s en wordt, in veel gevallen, de DNR (bijna) volledig van toepassing verklaard? Dikwijls is dit zelfs de offerte die door de architect is opgesteld en ondertekend wordt door de opdrachtgever. De aannemingsovereenkomst is daarentegen in veel gevallen een lijvig stuk proza met de nodige uitsluitingen van UAV en als het een beetje mee zit ook nog eens wat extra ontwerprisico voor de aannemer.
Het verschil in de mate waarin de UAV en de DNR ongewijzigd worden toegepast is extra bevreemdend als je bedenkt dat de UAV door de markt (paritair door opdrachtgevers en opdrachtnemers) is opgesteld en de DNR is opgesteld door de adviseurs zelf. De DNR is in de basis dus redelijk voordelig voor adviseurs.
Is het de omvang van de opdracht (de totale advieskosten zijn circa tien tot vijftien procent van de totale bouwkosten) of is het vertrouwen in de adviseur zo veel groter dan het vertrouwen in de aannemer? Hoe groter het wantrouwen, hoe dikker het contract? Wellicht een combinatie. Mogelijk wordt in de fase waarin de architect wordt gecontacteerd, nog niet nagedacht over de aanbestedings- en contracteringsstrategie. Een onderwerp dat eigenlijk integraal uitgewerkt moet zijn voordat enig contract of opdracht wordt aanbesteed.
Wat zou het effect zijn op het ontwerpproces als dezelfde effort die in een aannemingsovereenkomst wordt gestopt, ook wordt besteed aan de adviseursovereenkomst? Mogelijk wordt de kwaliteit van het ontwerp beter en zou daardoor de aannemingsovereenkomst wat dunner kunnen worden. Het laatste is sowieso een mooi streven voor 2022.
Vanaf 1 januari ziet een deel van de bouwtenders er anders uit. In aanbestedingen van de ondertekenaars van de Governance Code Veiligheid in de Bouw (GCVB) moeten inschrijvers voortaan beschikken over trede twee van de Safety Culture Ladder.
De NEN Safety Culture Ladder, voorheen de Veiligheidsladder, moet het veiligheidsbewustzijn in de bouw verhogen. Daardoor moet het aantal ongevallen in de bouw verminderen. Elke partij die zich inschrijft op de aanbesteding moet beschikken over een bewijsmiddel van trede twee op de SCL, ook opdrachtgevers, architecten en ingenieursbureaus.
Veiligheid in aanbestedingen
Bouwbedrijven zijn sinds 2017 bezig met de Veiligheidsladder. Het complete initiatief draagt de naam ViA: Veiligheid in Aanbestedingen. Wat een bedrijf moet doen om trede twee op de SCL te halen ligt aan de bedrijfsgrootte, risico’s van het werk en de contractgrootte. Partijen die hoger scoren dan trede twee behalen daar geen voordeel mee. De SCL wordt niet gebruikt als gunningscriterium.
In 2023 wordt de huidige werkwijze geëvalueerd. Vanaf 1 januari 2024 moeten bouwbedrijven kunnen aantonen dat ze zich op trede drie van de SCL bevinden.
Bron: GC-veiligheid.nl
Nieuws in deze aflevering:
Herziening Gids Proportionaliteit (per 1 januari 2022)
‘Tijd dringt voor Zuidasdok’
Overheden moeten gelijke kansen bieden bij grondverkoop vastgoedprojecten
Onjuist toepassen aanbestedingsregels blijft hoofdoorzaak van afgekeurde jaarrekeningen
De gasten in deze aflevering:
Wil je reageren op een van de onderwerpen of op de podcast in het algemeen, zoek dan even de aflevering op Aanbestedingscafe.nl en reageer daar. Via de mail kan ook, mail dan naar [email protected]. Over twee weken volgt de laatste aflevering van dit jaar, waarin we terugblikken op dit aanbestedingsjaar.
De Hoge Raad heeft geoordeeld dat gemeenten niet onderhands grond mogen toewijzen aan een projectontwikkelaar of bouwer. Andere partijen moeten mee kunnen dingen naar een grondpositie als daar serieuze belangstelling voor is. Dat heeft grote gevolgen voor de Nederlandse woningbouw, denken experts.
De Nederlandse overheid wil de komende tien jaar minstens één miljoen woningen bouwen. Met de uitspraak van de Hoge Raad, die volgt uit een zaak tussen drie Didamse supermarkten, komt die ambitie in het geding. Volgens Paul Heijnsbroek van Straatman Koster Advocaten is de uitspraak van de Hoge Raad ingeslagen ‘als een bom’.
Het nieuwe arrest gaat in tegen alle voorgaande uitspraken. Bij tientallen vastgoedprojecten moet nu beoordeeld worden of de toewijzing van grond op de juiste manier is verlopen. Mogelijk volgen er schadeclaims van partijen die niet mee konden dingen bij lopende projecten. In de toekomst moet een gemeente bovendien steeds beoordelen of er mogelijk meerdere partijen zijn die grond willen kopen. Dat brengt vertraging met zich mee, denken verschillende advocaten.
De Hoge Raad oordeelde naar aanleiding van een onderhandse transactie tussen de gemeente Montferland en een vastgoedontwikkelaar. Supermarktketen Coop wilde een nieuwe vestiging openen in het centrum van het Gelderse Didam, en kon daarvoor aanspraak maken op een aanbouw van het Didamse gemeentehuis. De lokale Albert-Heijn-franchisenemer had ook interesse, maar kon niet meedingen naar de locatie. De rechter stelt dat die onderhandse transactie in strijd is met het gelijkheidsbeginsel. De rechtbank van Den Bosch moet zich, met de uitspraak van de Hoge Raad, opnieuw buigen over de zaak.
Bron: FD.nl
In het eerste deel van het tweeluik over nature (aanleg) en nurture (opvoeding) in de bouwsector beschreef ik de soms stroeve relatie tussen (publieke) opdrachtgevers en aannemers vanuit de nurture-benadering. Maar ook de nature-benadering kan interessant zijn. Als wordt gekeken naar de organisatorische DNA van (publieke) opdrachtgevers en aannemers, zijn de nodige verschillen zichtbaar.
Alleen al in de risicobeleving is het verschil groot. Een aannemer kan als private onderneming failliet gaan. Een vertraging op een bouwproject heeft direct invloed op de inkomsten van een aannemer en kan dus tot financiële problemen leiden. De salarissen en andere bedrijfskosten moeten immers wel gewoon betaald worden. Voor een (publieke) opdrachtgever levert een vertraging gemiddeld genomen minder problemen op. Met de opmerking van een publieke aanbesteder “dan doet die aannemer toch niet mee met deze aanbestedingsprocedure” wordt dan ook weinig begrip getoond voor de situatie van een gemiddelde aannemer. De noodzaak om werk te hebben kan groter zijn dan de luxe om niet mee te doen aan een slecht georganiseerde (of oneerlijke) aanbestedingsprocedure.
Publieke opdrachtgevers hebben naast een bouwproject veel meer stakeholders en belangen waarmee rekening gehouden moet worden. Een verkeerssituatie veranderen (als civiel bouwproject) hangt samen met routes van het openbaar vervoer (lopende concessies!) en kan voor verplaatsing van overlast zorgen (weerstand omgeving). Verkeersstromen hangen weer samen met toekomstige woningbouw en ontwikkeling van bedrijventerreinen. Publieke traagheid valt derhalve goed te verklaren en dan komt de politieke besluitvorming (coalitievorming, verkiezingen et cetera) hier nog bovenop. Gedoe waar een aannemer vanuit zijn project veelal geen notie van heeft, maar wel last van kan hebben.
“De” publieke opdrachtgever bestaat ook eigenlijk niet. Veel werkzaamheden worden door externe organisaties uitgevoerd en al die organisaties hebben ook weer belangen. Voordat een werk op de markt komt, heeft er eigenlijk al een complete veldslag plaatsgevonden tussen commerciële en (organisatie) politieke belangen. Een aannemer moet binnen de tijd die nog over is, het werk maken.
Als bij een aanbestedingsprocedure ook nog wordt gewerkt met (regionale) inkooporganisaties, worden inhoud (intern) en proces (extern) van elkaar gescheiden. Inkoop wordt zo professioneler ingericht maar wel op afstand van de organisatie die moet werken met hetgeen dat wordt ingekocht. Gevoel krijgen bij een opdracht en opdrachtgever is voor een gegadigde daardoor niet altijd eenvoudig. Terwijl dit wel zinvol kan zijn voor de toekomstige samenwerking.
Mogelijk speelt ook het gemiddelde opleidingsniveau bij de verschillende organisaties een rol. Zeker bij de kleinere aannemers zijn de mensen op kantoor vaak praktische mensen (opleidingsniveau MBO-HBO) waarbij een (publieke) opdrachtgever het opleidingsniveau veelal HBO-WO is.
Wel of geen risico lopen, geen zicht op (of begrip voor) elkaars belangen en een praktisch of formele werkwijze. Ook in de basis zijn aannemers en (publieke) opdrachtgevers verschillend. Hoewel je ze niet over een kam moet scheren – projectmatig werken blijft mensenwerk – biedt ook de nature-benadering een mooi kader om te kijken naar de bouwsector. Een kijkje in elkaars keuken kan daarom best leerzaam zijn!
Als er niet snel besluiten worden genomen over het Zuidasdok, loopt het project vast. Daarvoor waarschuwt projectbureau Zuidasdok. Bovendien moet het kabinet niet 700 miljoen euro, maar 1,2 miljard euro extra beschikbaar stellen voor het project.
Het projectbureau Zuidasdok trekt aan de bel in een nieuwe voortgangsrapportage over het Zuidasdok. Het project moet een ondertunnelde A10 en een uitgebreid station Amsterdam Zuid opleveren. Vorig jaar werd het infraproject, na advies van de commissie Dekker, opgedeeld in zeven percelen. Diezelfde commissie schatte in dat er 700 miljoen euro extra nodig was om het project te voltooien. Nu gaat het om 1,2 miljard euro.
De lange formatie zit het Zuidasdok in de weg. Voormalig minister van Infrastructuur, Cora van Nieuwenhuizen, liet het aan het nieuwe kabinet om een besluit te nemen over het Zuidasdok. Nu dat nieuwe kabinet nog niet gevormd is, komt het project volgens het projectbureau Zuidasdok in gevaar. “Er heeft in de afgelopen periode geen voortgang in de besluitvorming over de toekenning van het gevraagde aanvullende budget plaatsgevonden. Er is ook nog geen zicht op wanneer besluitvorming zal plaatsvinden”, valt te lezen in de voortgangsrapportage. Als er voor maart 2022 geen besluit is genomen over de planning en het budget, loopt het project helemaal vast, waarschuwt het projectbureau.
Ook de coronapandemie gooit roet in het eten. Het is nog maar de vraag of het Zuidasdok in 2036, volgens de laatste planning, af is. Dat komt door het vele thuiswerken sinds het begin van de coronacrisis. Door hogere onvoorziene kosten en stijgende materiaalprijzen moet het totale budget van 3,245 miljard euro bovendien met 145 miljoen verhoogd worden.
Bron: Cobouw.nl
Al heel lang wordt in de psychologie onderscheid gemaakt tussen nature (aanleg) en nurture (opvoeding) en al net zolang is hier discussie over. Zoals bij veel psychologische discussies zal de waarheid ergens in het midden liggen. Als adviseur aanbesteden en contracteren moet je eigenlijk ver weg van deze discussie blijven. Alhoewel, dit denkkader kan ook gebruikt worden in de bouwsector, aanbesteden vraagt namelijk de nodige psychologische kennis.
Jarenlang werden aannemers grotendeels (middels bestek) opgedragen wat ze moesten bouwen. Tot op het spreekwoordelijke schroefje was uitgewerkt wat zij moesten doen waarbij de ontwerpverantwoordelijkheid bij de betreffende opdrachtgever en zijn adviseurs lag. De aannemer werd zodoende nauwelijks gestimuleerd om mee en na te denken, alleen “dom” uitvoeren wat is opgedragen. Ondertussen werd uiteraard wel nagedacht over de mogelijkheid om meerwerk te claimen als gevolg van fouten in het bestek. De juiste creativiteit werd verkeerd ingezet.
De gunning van een werk geschiedde daarbij vaak op laagste prijs. Voorts werd een aannemer niet beloond als hij zijn werk goed had uitgevoerd. Door stringente aanbestedingsregels kon hij de enveloppe met zijn aanbieding voor een volgend project in de bus doen naast aanbiedingen van andere aannemers. Allemaal evenveel kans. Goed je best doen op een project loonde dus niet echt.
Dom uitvoeren wat gezegd wordt, alleen beoordeeld worden op (laagste) prijs en geen beloning als het werk goed wordt uitgevoerd. Bij de opvoeding van kinderen zou dit een goede basis zijn voor ontsporing op latere leeftijd. De breed uitgemeten verstoorde relatie tussen (publieke) organisaties en aannemers zou deels hierdoor verklaard kunnen worden.
Dat bouwcontracten nu geïntegreerd zijn en zijn opgebouwd uit twee of meer fasen en dat een gunning op basis van prijs en kwaliteit wordt gebaseerd, wil niet zeggen dat de oude gedragspatronen direct verdwijnen. Gelukkig is het geheugen van een organisatie of sector niet heel goed. Dit in tegenstelling tot de mens waar een problematische jeugd vaak de oorzaak is van een problematische ouderschap.
De generatie die de afgelopen tien jaar begonnen is met werken, weet niet beter dan dat er meer is dan vechtcontracten en perverse prikkels. Waar gebrekkige communicatie al zo lang ik werk, wordt genoemd als een van de oorzaken van de verstoorde relatie tussen aannemers en opdrachtgevers, kan de nieuwe generatie ook daadwerkelijk beter communiceren.
Kortom, nurture verklaart een hoop, maar biedt ook hoop dat het allemaal wel weer goed komt. In deel 2 wordt ingegaan op nature, wellicht biedt dit onderwerp ook meer duidelijkheid.
Het ministerie van BZK gaat experimenteren met nieuwe aanbestedingsvormen om de versterkingsopgave in Groningen een boost te geven. De komende jaren worden complete dorpen, wijken en buurten ‘als opdracht verstrekt’. Ook kleine bouwers kunnen aanhaken door gebruik te maken van het Groninger Model.
Het ministerie hoopt voldoende bouwcapaciteit vrij te maken door in te zetten op de nieuwe aanbestedingsvormen. Die capaciteit is essentieel om de beoogde planning voor het versterken van woningen in de provincie Groningen te halen. De woningen hebben versterking nodig omdat er regelmatig aardbevingen plaatsvinden. In 2023 moeten alle huiseigenaren in de regio weten of hun woning versterking nodig heeft. In 2028 moet de complete versterkingsoperatie zijn afgerond. Naar schatting zullen 13.700 van de 27.000 woningen versterkt moeten worden.
Het ‘Groninger Model’ is ontwikkeld door de Nationaal Coördinator Groningen (NCG). Het model voorziet in kortere opdrachten waardoor ook kleine bouwers kunnen aanhaken, schrijft demissionair minister Kajsa Ollongren aan de Tweede Kamer. Het is de bedoeling dat aannemers steeds het complete versterkingsproces voor hun rekening nemen, van opname tot de versterking zelf.
Bouwbedrijven geven aan behoefte te hebben aan eenvoudiger procedures rondom contracten en lagere administratieve lasten, inzake de versterkingsoperatie in Groningen. Ook geven ze aan graag in bouwteams te werken. Daarover blijft de NCG met hen in gesprek. Het idee te experimenteren met nieuwe aanbestedingsvormen maakt deel uit van het Meerjarenversterkingsplan (MJVP), dat afgelopen maand werd vastgelegd.
Bron: Cobouw.nl
Uit de analyse van openbare aanbestedingen door Bouwend Nederland en het Aanbestedingsinstituut, blijkt dat het aantal duurzame aanbestedingen binnen de woning- en utiliteitsbouw afneemt. In 2018 kwamen er 300 duurzame aanbestedingen in de zogeheten B&U-sector naar voren bij het onderzoek. In 2020 was dat aantal afgenomen tot 267.
Over het geheel nam het aantal duurzame aanbestedingen in de bouw juist toe. Dat is geheel te wijten aan het stijgend aantal duurzame aanbestedingen in de infrasector. Volgens Bouwend Nederland wordt de markt nog onvoldoende beloond voor duurzame innovaties.
Voor de analyse legde Bouwend Nederland circa duizend aanbestedingen onder de loep. Aanbestedende diensten die in 2019 en 2020 minstens zeven aanbestedingen uitschreven, werden meegenomen in de analyse.
De duurzaamste
Bouwend Nederland en het Aanbestedingsinstituut onderzoeken sinds 2018 elk jaar openbare aanbestedingen op duurzaamheid. Daaruit bleek eerder al dat de provincie Noord-Brabant dit jaar de meest duurzame publieke opdrachtgever is, gevolgd door Rijkswaterstaat en de gemeente Assen.
Volgens bouwbedrijven en juristen verslechtert de positie van aannemers in de nieuwe UAC-GV, een veelgebruikte contractvorm in de bouw. Het was de bedoeling dat de nieuwe vorm van de UAC-GV, waaraan betrokken partijen al vijf jaar werken, die positie juist zou verbeteren. De nieuwe versie moet begin volgend jaar definitief worden gemaakt, maar critici vinden dat de herziening beter afgeblazen kan worden.
De herziening van de UAV-CG (Uniforme Administratieve Voorwaarden voor Geïntegreerde Contractvormen) moet leiden tot minder bouwconflicten. De huidige vorm van de UAV-GC stamt uit 2005. Vijf jaar geleden startte de herziening en dit jaar lag er voor het eerst een conceptversie.
Critici vinden dat het concept bij lange na niet voldoende is. Het is bijvoorbeeld niet duidelijk wie – onder welke omstandigheden – verantwoordelijkheid draagt voor het aanleveren van onvoldoende informatie, en hoe het zit met aansprakelijkheid. Bouwbedrijf BAM verwijst ook naar de veel uitgebreidere toelichting van de nieuwe variant, terwijl de UAV-GC juist versimpeld moest worden.
CROW bevestigt dat opdrachtnemers kritiek hadden op de conceptversie. Zij ontvingen vijftig schriftelijke reacties van juristen en bouwbedrijven. Die stelden onduidelijkheden rondom verantwoordelijkheid, risico’s en aansprakelijkheid aan de kaak.
Opdrachtgevers en bouwbedrijven gebruiken de UAC-GV bij aanbestedingen waarbij bouwbedrijven niet alleen de werkzaamheden uitvoeren, maar ook verantwoordelijk zijn voor het ontwerp. De herziening startte in 2015, onder begeleiding van kennisplatform CROW. Opdrachtgevers als Rijkswaterstaat werkten eraan mee, evenals brancheorganisatie Bouwend Nederland. CROW stelde onlangs een onafhankelijk adviseur aan om het proces rondom de herziening te begeleiden.
CROW heeft nog steeds goede hoop dat er begin volgend jaar een nieuwe UAC-GV ligt. Pieter Litjes, directeur van CROW, erkent dat het herzien van de UAC-GV een veel grotere klus was dan men vooraf dacht. “Het concept omvat veel uiteenlopende onderwerpen waarbij het in zo’n onderhandelingsproces met zeer grote financiële belangen geven en nemen is. Op het ene onderwerp bindt de ene partij in, en de andere partij bij een ander onderdeel.”
Bron: FD.nl
De werkzaamheden aan de N65 zijn na nieuwe stikstofberekeningen definitief aan opdrachtnemer BAM Infra gegund. Begin dit jaar kwam het project tot stilstand omdat de stikstofberekeningen opnieuw moesten worden uitgevoerd na de ViA15-uitspraak van de Raad van State.
De stikstofneerslag voor de werkzaamheden aan de N65 is nu niet berekend over 5, maar over 25 kilometer vanaf de weg. Aanleiding daarvoor was de uitspraak van de Raad van State in januari van dit jaar. De Raad van State oordeelde toen dat het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat een betere motivering moest geven voor de stikstofberekeningen voor het aanleggen van de ViA15 bij Arnhem. Daarbij werd slechts tot op 5 kilometer vanaf de aan te leggen weg gekeken naar stikstofdepositie. De rechter vond dat de gebruikte rekenmethode onvoldoende inzicht bood in stikstofneerslag. Die uitspraak werkte door in andere infraprojecten, zoals de werkzaamheden aan de N65.
De nieuwe berekeningen zijn niet de enige factor die voor een gunstiger uitkomst zorgen. Het totale plan is doorgelicht, waarbij meer bomen gespaard konden worden. Daarnaast zijn er afspraken gemaakt over het opkopen van stikstofrechten van nabijgelegen bedrijven, waardoor extern salderen van stikstof mogelijk wordt gemaakt.
BAM Infra gaat de weg tussen Den Bosch en Tilburg vernieuwen zodat doorgaand en lokaal gescheiden wordt. Dat moet de doorstroming verbeteren en de verkeerssituatie veiliger maken. De Raad van State moet zich nog over bezwaren over het bestemmingsplan buigen. Naar verwachting gaat het project pas na 2021 van start.
Bron: Cobouw.nl
Vorige week was luchtvaartmaatschappij Transavia in het nieuws met vertragingen en de zogenoemde “kofferchaos” aldaar. Twitter en Facebook waren een mooie uitlaatklep voor gefrustreerde klanten die dachten onbezorgd op reis te kunnen gaan. Hetgeen, zeker in tijden van corona, geen overbodige luxe is. In een van de nieuwsberichten hierover werd de frase “goedkoop is duurkoop” genoemd. Een goedkoop ingekochte dienstverlener zonder ervaring op Schiphol (bonus voor de betreffende inkoper?) leverde problemen op voor de operatie en in dit geval ook voor de klanten. Een fenomeen dat helaas vaker voorkomt.
Hoewel de bouwsector ten aanzien van de woningbouw, ook voor een deel business-to-consumer is, verschillen de karakteristieken van deze sectoren aanzienlijk. Een consumentenprotest als bij Transavia zou in de bouwsector niet snel plaatsvinden. Waar – de klimaatcrisis ten spijt – de gemiddelde vliegreiziger waarschijnlijk volgend jaar weer in het vliegtuig stapt (alleen niet meer bij Transavia), zal de gemiddelde huizenkoper niet na een jaar weer een nieuw huis kopen. Sterker nog, de vraag is of een gemiddelde koper van een nieuwbouwhuis weet wie de aannemer en onderaannemers van hun toekomstige huis zijn en wat hun trackrecord is ten aanzien van bouwfouten en slechte prestaties. En als het bekend is, wat kun je er als consument aan doen? Op de krappe huizenmarkt zullen geen huizen worden afgewezen omdat deze zijn gebouwd door BAM, VolkerWessels of Dura Vermeer.
De faalkosten in de bouw zijn aanzienlijk en lopen in de miljarden. Ondanks dat deze kosten direct (een negatieve) invloed hebben op de winstmarges in de bouwsector, lukt het nauwelijks hier wat aan te doen. Wellicht is het exemplarisch voor de klantgerichtheid van de bouwsector dat faalkosten voornamelijk als kostenpost worden gezien, maar dat de overlast voor de betreffende gebruiker als gevolg hiervan minder vaak wordt genoemd. Een ontwikkelaar zou faalkosten eigenlijk niet als “risico aannemer” moeten zien, maar als een probleem voor zijn klanten: de koper of huurder. Bij het aanbesteden van een werk zouden bouwfouten en klachten van de eindgebruiker onderdeel moeten zijn van de gunningscriteria. In dit geval EMVI-criteria waar beide contractpartijen echt wat aan hebben!
Bij het aanbesteden van een werk zouden bouwfouten en klachten van de eindgebruiker onderdeel moeten zijn van de gunningscriteria.
Een consumentenprotest in de bouwsector zou dus wel interessant zijn. Al is het alleen maar om de overlast voor de eindgebruiker onder de aandacht te brengen. Feit blijft echter dat er bij een vertraging op een vliegveld echter genoeg tijd is om te twitteren. Aanzienlijk meer tijd dan wanneer je net de sleutels van je nieuwe huis hebt gekregen en je deze verder moet gaan inrichten. Dan toch maar beter inkopen zodat het aantal bouwfouten tot het minimum wordt beperkt.
Stijgende bouwkosten zullen grote gevolgen hebben voor bouwaanbestedingen, waarschuwen experts. Aannemers laten aanbestedingen vaker links liggen als zij door hogere kosten te veel risico lopen. Meer aanbestedingen zullen mislukken, vooral als prijzen na gunning niet kunnen worden aangepast.
De stijgende kosten maken aannemers voorzichtiger. Bouwers zullen daardoor vaker ‘nee’ zeggen tegen een opdracht. Omdat er voldoende werk voorhanden is kunnen aannemers zich die houding permitteren. Of ze schrijven toch in boven de prijs, omdat ze geen risico willen nemen. De opdrachtgever dient dan met extra geld over de brug te komen. Die zitten nu juist met kleinere budgetten door de coronacrisis, zegt bouwkostenexpert Maarten in ’t Veld. Dat kan zorgen voor mislukte of uitgestelde aanbestedingen.
Sophie Prent, promovenda aan de VU, stelt dat opdrachtgevers verantwoordelijk zijn voor het laten slagen van een aanbesteding. Een mislukte aanbesteding kost veel geld, zowel voor de aanbesteder als de inschrijver. Ze vindt dat aanbestedende diensten hun aanbestedingen goed moeten voorbereiden, zodat de kans op mislukken tot een minimum beperkt wordt. Judith Vermeeren, bouwrecht- en aanbestedingsadvocaat, is het daarmee eens. Volgens haar gebruiken aanbesteders vaak dezelfde contracten opnieuw, waarin de aannemer nog steeds veel risico loopt. “Een vaste prijs werkt niet meer. Het is hard nodig dat opdrachtgevers flexibeler worden.”
Bron: Cobouw.nl
De aanhoudende stikstofcrisis zorgt ervoor dat Rijkswaterstaat steeds meer wegenbouwprojecten voorlopig niet in de markt kan zetten. Tot de Raad van State uitspraak doet over de ViA15 en andere stikstofprojecten waarbij stikstof een grote rol speelt, blijft onzekerheid rondom nog in te plannen projecten bestaan.
Twaalf projecten worden voorlopig niet aanbesteed, terwijl dat wel de bedoeling was. Het gaat om opdrachten ter waarde van 780 miljoen tot 3,5 miljard euro. Vier van de projecten zijn verbonden aan de werkzaamheden rondom de A27/A12 Ring Utrecht. Pas als er meer duidelijkheid is rondom de stikstofregels kunnen de projecten worden ingepland. Toch is er geen sprake van een groot gat, zegt voorzitter van MKB Infra, Philip van Nieuwenhuizen. Een serie vertraagde projecten met een waarde van 1,4 miljard euro is inmiddels wel aanbesteed.
Het project ViA15, de uitbreiding van de A12/A15 bij Arnhem, is een van de belangrijkste projecten waar de Raad van State uitspraak over moet doen. Als de Raad van State de motivering voor de A12/A15 afkeurt, heeft dat mogelijk gevolgen voor andere wegenbouwprojecten. Omdat het onduidelijk was hoeveel stikstof er zou neerslaan bij het realiseren van de wegverbreding tikte de rechter het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat dit jaar op de vingers. Het ministerie moet de nieuwe methode voor stikstofberekening voor medio september motiveren, om te voorkomen dat het tracébesluit vernietigd wordt.
Bron: Cobouw.nl
Een van de basisgedachten in de klassieke economie is dat vraag en aanbod de prijs bepalen. Als er minder aanbod is, gaat de prijs omhoog en vice versa. Een van de eigenaardigheden in de bouw- en vastgoedsector is dat dat een zeer ervaren specialistische ingenieur (met inhoudelijke eindverantwoordelijkheid) vaak een lager uurtarief heeft dan een beginnende bouwrecht- of aanbestedingsadvocaat (zonder eindverantwoordelijkheid). Hoewel de vraag naar goede ingenieurs al jaren hoog is, stijgt het betreffende uurtarief maar langzaam en heeft dit tarief de uurtarieven van een beginnende advocaat nog lang niet ingehaald.
Er is al veel geschreven over het niet goed verlopen van (bouw- en vastgoedgerelateerde) aanbestedingsprocedures. De realisatiefase van een bouwproject komt echter even vaak, zo niet vaker negatief in het nieuws. Denk aan ongelukken (bijvoorbeeld de omgevallen hijskraan in Alphen aan de Rijn en het instorten van een parkeergarage in Eindhoven), onvoorziene kostenoverschrijdingen en vertragingen (voorbeelden zijn oneindig). Zowel de aanbesteding als de contractfase blijken dus lastige hordes bij het realiseren van een gebouw of kunstwerk.
Ligt de oorzaak van voornoemde ongelukken bij te weinig of te lage kwaliteit juridische kennis of bij een slecht uitgewerkt ontwerp? Ik vermoed het laatste. Simpel gesteld, de techneut kan meer dan een constructie doorrekenen of een bouwtekening maken. Risicobeheersing van een project, begint met het bepalen van adequate maatregelen, zoals een goede planning of bouwkostenbegroting. Hiervoor is een solide kennis van de techniek nodig.
Daarbij geldt dat een goede aanbesteding begint bij het formuleren van een goede vraag waarvoor verstand van zaken en in de bouw een goed ontwerp nodig zijn.
In de juridische wereld zijn opleidingsverplichtingen geïnstitutionaliseerd. Daarnaast worden de in eerste drie jaar als advocaat werk en opleiding gecombineerd onder de verantwoordelijkheid van een patroon. Hoeveel ingenieurs krijgen zo’n solide start van hun carrière? Misschien moeten ingenieurs daarom een gelijksoortig systeem opzetten? Beginnen bij een dertig procent hoger uurtarief waarbij de helft van deze meeropbrengst wordt gestopt in hogere salarissen en de andere helft in verplichte opleidingsuren. Een gewaagde stelling: na een paar jaar zijn dan de problemen bij bouw en vastgoedgerelateerde projecten en aanbestedingsprocedures met dertig procent afgenomen.
Rijkswaterstaat en infrabouwer KWS stonden afgelopen week voor de rechter. Het vertrek van een belangrijke sleutelfunctionaris stond centraal. Zij diende een dag nadat Rijkswaterstaat de opdracht voor het in stand houden en monitoren van areaal in beheersgebied West-Nederland-Zuid aan KWS gunde, haar ontslag in. Rijkswaterstaat wilde het project echter niet zonder haar starten en gunde de opdracht daarop aan concurrent Heijmans/Istimewa, waarop KWS een rechtszaak startte.
Na het vertrek van de projectmanager en sleutelfunctionaris, Marleen van Wichen, zegde KWS toe met een gelijkwaardige vervanger te komen. Volgens KWS veranderde de offerte daarmee niet, ondanks het vertrek van Van Wichen. Concurrent Heijmans was het daar niet mee eens en stelde dat de inschrijving van KWS ongeldig was. De interviews met de sleutelfunctionarissen, waarvan Van Wichen er een was, waren volgens de advocaten van Heijmans het belangrijkste gunningscriterium bij de aanbesteding. “Juist deze mevrouw gaf ons het gevoel dat het goed zou komen”, stelde de advocaat van Rijkswaterstaat. Er was nooit aan KWS gegund als men vooraf had geweten dat KWS iemand anders naar voren zou schuiven.
Op 1 juli doet de rechter uitspraak in de zaak.
Bron: Cobouw.nl
Diverse infrapartijen waarschuwen voor stagnerend onderhoud aan Nederlandse infrastructuur. Er is zowel bij de Rijksoverheid als decentrale overheden te weinig geld beschikbaar voor onderhoud aan wegen, bruggen, viaducten en sluizen.
Rijkswaterstaat heeft dit jaar geen geld meer voor nieuwe beheer- en onderhoudscontracten. Onderhoudscontracten, ter waarde van 450 miljoen euro, komen daardoor voorlopig niet op de markt. Ook gemeenten komen geld tekort en bezuinigen op infrastructuur. Volgens TNO zou de totale begroting voor infraprojecten met 2 tot 3 miljard euro moeten toenemen om de Nederlandse infrastructuur op orde te houden. Ook de stikstofproblematiek houdt infraprojecten, met een totale waarde van 1,4 miljard euro, tegen.
Budget vinden
De infrapartijen, Techniek Nederland, Bouwend Nederland, de Vereniging van Waterbouwers, MKB Infra, Cumela en NLingenieurs, maken zich zorgen over de toekomstbestendigheid en veiligheid van de infrastructurele werken. Zij willen dat het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat geld vrij moet maken voor onderhoudswerkzaamheden. Geld dat vrijkomt doordat grote infraprojecten worden uitgesteld, zou bovendien naar onderhoud moeten gaan.
Bron: transport-online.nl
Tijdens het vaststellen van een aanbestedings- en contracteringsstrategie in de bouwsector komt regelmatig de Gordiaanse GOKIT knoop op tafel. GOKIT is een acroniem voor de belangrijkste aspecten van een project. Het wordt een Gordiaanse knoop als alles belangrijk wordt bevonden:
[G – Geld] De aanbieding moet – uiteraard – zo goedkoop mogelijk zijn.
[O – Organisatie] Er wordt ontzorging en flexibiliteit verwacht, een opdrachtnemer die zich met zijn organisatie volledig schikt naar de wensen en belangen van de opdrachtgever.
[K – Kwaliteit] De aanbieding moet voldoen aan de kwaliteitseisen die zijn uitgevraagd, liefst meer en als deze eisen voor onderdelen nog niet volledig zijn uitgewerkt, dan gelden de hoogste die er zijn.
[I – Informatie] Volledige transparantie gevraagd en
[T – Tijd] Opleveren binnen de gestelde planning, ook als de voorgaande werkzaamheden langer duren.
Vaak wordt bij dit acroniem de “R” toegevoegd voor risico’s die gemakshalve ook zo veel mogelijk worden overgedragen aan de opdrachtnemer. Papier is immers geduldig en risico’s zijn eenvoudig weg te schrijven in een overeenkomst.
De reclame van Royal Club Ginger Ale dringt zich op: CHOOSE!!
De Gordiaanse GOKIT knoop losmaken is één van de interessante aspecten van aanbestedingen. Enerzijds omdat het opdrachtgevers dwingt om daadwerkelijk te bepalen wat de belangrijkste aspecten van een project zijn en dat dus niet alles mogelijk is. Anderzijds omdat veel aanbieders – als in het sprookje van Hans Christian Andersen “De nieuwe kleren van de keizer” – lang meegaan in het bevestigen van de Knoop. Zeker als de markt voor de aanbieders slechter is, kan er veel voor de laagste prijs.
Als een aanbestedingsprocedure een startpunt is van een onderhandeling (bij private procedures mag dat!) kan het ook juist een bewuste tactiek zijn. Alles vragen en al naar gelang de antwoorden en kosten, in een later stadium bepalen welk aspect van G(R)OKIT komt te vervallen. De ratio hierachter zou kunnen zijn dat de belangrijkste aspecten pas worden vastgesteld op het moment dat de consequenties bekend zijn. Ik vraag me echter af of dit altijd zo bewust gebeurt.
Voor een cursus Tendermanagement die ik aan opzetten ben met een oud-collega, ben ik er nog niet uit wat de beste strategie is bij overvragende aanbestedende organisaties. In een ideale wereld worden hierover tijdens de aanbestedingsprocedure vragen gesteld zodat duidelijk wordt wat de opdrachtgever echt wil. Maar ook voor de gegadigde kan het toneelstukje van Hans Christian Andersen een bewuste strategie zijn. Als de opdrachtgever niet weet wat hij wil hebben, dan is alles wat je aanbiedt, in beginsel goed. Zaak is de aspecten die weg worden gegeven tijdens de onderhandelingen, zorgvuldig af te prijzen.
Misschien is een fase waarin de opdrachtgever en opdrachtnemer gezamenlijk het project doornemen voordat de definitieve overeenkomst wordt getekend (zoals een bouwteam) toch een betere manier om de beste prijs-kwaliteitverhouding te realiseren. Gezamenlijk bekijken welke aspecten van een project het meeste waarde opleveren voor de opdrachtgever. Als daarover duidelijkheid is, kom je er meestal ook wel uit met de kosten. Sprookjes kunnen we dan thuis laten, om ze voor te lezen aan de kinderen.
In een aantal provincies lopen wegenbouwprojecten flinke vertraging op. Minstens 21 wegenbouwprojecten zijn vertraagd of worden in 2021 helemaal niet gegund, blijkt uit onderzoek van Cobouw. Er dreigt een domino-effect op te treden als het tracébesluit van de ViA15 komende maanden opnieuw wordt afgekeurd door de Raad van State.
In januari oordeelde de Raad van State dat het gebruik van de AERIUS rekenmethode voor stikstofneerslag bij het project ViA15 onvoldoende gemotiveerd was. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat moet de rekenmethode voor de zomer beter motiveren, anders gaat er een streep door het tracébesluit. Dat heeft mogelijk grote gevolgen voor meer wegenbouwprojecten. Het risico bestaat dat deze ook geen doorgang kunnen vinden omdat dezelfde rekenmethode is gebruikt, of omdat vertraging bij het ene project leidt tot vertraging bij het volgende.
Opnieuw rekenen
De meeste provincies proberen geplande wegwerkzaamheden door te laten gaan, hoewel de provincie Utrecht de verbreding van de Rijnbrug uit voorzorg on hold zette. Er zijn zorgen bij de provincies. Dat geldt bijvoorbeeld voor de provincie Noord-Holland, die alle AERIUS-berekeningen in december opnieuw deed. Dat moest vervolgens nog een keer na de uitspraak van de Raad van State. “Op wegenbouwprojecten zitten zulke lange planningen, die kunnen door dit soort onduidelijkheden makkelijk in de soep lopen”, zegt een woordvoerder.
Bron: Cobouw.nl
