Minister Kamp van Economische Zaken wil de Gids Proportionaliteit aanpassen, waardoor bij het Rijk opdrachten onder de 50.000 euro enkelvoudig onderhands kunnen worden gegund. Dit moet de controlerende taak van de Algemene Rekenkamer en de Audit Dienst Rijk eenvoudiger maken. Deze beslissing, die in de brief over de Gids tussen neus en lippen door gebracht wordt, heeft een geschiedenis met meerdere tegenstanders.
In 2013 heeft Siep Eilander, voormalig CPO Rijk, een rijksbrede inkoopcirculaire doen uitgaan, waarin staat dat bij opdrachten onder de 50.000 euro in principe met het uitvragen van één offerte kan worden volstaan. Meer offertes opvragen kan, maar dan moet de keuze daartoe gemotiveerd worden. Dit was een verzoek van de ministeries. Als gevolg van de circulaire is bij de Rijksoverheid voor inkopen onder de 50.000 euro vrijwel altijd sprake van een enkelvoudige onderhandse aanbesteding. In eerdere jaren lag die grens nog op 25.000 euro. De circulaire rijmt niet met de Gids Proportionaliteit, waarin staat dat het van belang is om ook bij opdrachten onder de 50.000 euro te bezien welke procedure het meest geschikt en proportioneel is.
Algemene Rekenkamer
De Algemene Rekenkamer gaf vervolgens in een artikel aan het niet eens te zijn met de circulaire en stelde dat het niet de bedoeling is van de Aanbestedingswet. De Aanbestedingswet 2012 moet de overheidsmarkt van aanbestedingen toegankelijker maken voor MKB-ondernemers. Daarnaast moet de overheid op een transparante en effectieve manier inkopen, tegen de beste prijs-kwaliteitsverhouding. De Rijksoverheid loopt, volgens de Rekenkamer, door de circulaire het risico om minder effectief en efficiënt in te kopen. Volgens de Rekenkamer wordt de Aanbestedingswet dus overtreden wanneer er enkelvoudig onderhands wordt aanbesteed zonder motivering.
Telgen
Jan Telgen, hoogleraar publieke inkoop aan Universiteit Twente, stelde in een column in Cobouw in begin 2015 al dat, voor de keuze van een procedure, elke opdracht op haar eigen kenmerken moet worden beoordeeld. Er is geen algemene regel te geven op omvang alleen. Telgen stelt dat aanbesteders bij enkelvoudige onderhandse aanbestedingen vrijwel uitsluitend partijen uitnodigen, waarmee eerder ervaring op is gedaan. Er wordt dus gediscrimineerd op bestaande leveranciers. Soms moet je volgens de hoogleraar zelfs eerst een Europese aanbesteding hebben gewonnen om tot de kandidaat-leveranciers voor een onderhandse aanbesteding te behoren. Kleine of startende bedrijven hebben hierdoor zeer weinig kans.
Desgevraagd reageert Telgen: “Enkelvoudig onderhands gunnen is een vrijbrief voor aanbestedende diensten om vriendjes in te schakelen. Daarnaast is 50.000 euro voor een stratenmaker of zzp’er zijn halve jaaromzet. Juist voor het mkb zijn dit hele belangrijke opdrachten. Maar juist deze partijen krijgen minder kansen wanneer er enkelvoudig onderhands wordt aanbesteed. Dit rijmt niet met het voornemen van de Tweede Kamer om het mkb meer kansen te geven.”
Schrijfgroep Gids
Kamp heeft besloten dat deze grens aangepast wordt en geeft tegelijkertijd aan dat de schrijfgroep van de Gids Proportionaliteit hier geen directe zeggenschap in heeft. De schrijfgroep bestaat uit vertegenwoordigers van VNO/NCW, MKB NL, VNG en NEVI en vertegenwoordigt daarmee vrijwel alle inkopende en inschrijvende partijen. De schrijfgroep reageert: “Wij menen dat de voorgestelde werkwijze niet goed aansluit bij de wens van de Kamer zoals die blijkt uit het amendement Schouten/Ziengs: ‘De indieners hechten waarde aan een breed gedragen Gids en beogen de mogelijkheid tot eenzijdig aangebrachte inhoudelijke wijzigingen in de Gids uit te sluiten’. Door naast het initiatief voor wijzigingen in de Gids ook de penvoering neer te leggen bij de Rijksoverheid, denken wij dat niet langer toegekomen wordt aan de bovengenoemde wens van de Kamer.”
De brief van de minister wordt 16 februari 2017 behandeld door de Tweede Kamer door middel van een schriftelijk overleg.
Telgen stelt dat het mkb minder kansen krijgt als enkelvoudig wordt aanbesteed. Dit is natuurlijk onzin. Het gaat immers niet om welke procedure je volgt, maar om wie je uitnodigt.
Zo heeft een mkb’er niets aan een meervoudig onderhandse procedure waarvoor drie multinationals worden uitgenodigd, terwijl hij een uitnodiging voor een enkelvoudige procedure niet zal afwijzen omdat hij ‘minder kansen’ krijgt.
De brief geeft aan dat met het voornemen tot instellen van een adviescommissie het brede draagvlak juist beter is geborgd. Afwijkingen van gegeven adviezen moeten namelijk aan de Kamer worden verantwoord. Doordat de adviescommissie zowel gevraagd als ongevraagd advies mag geven, lijkt toch niet direct sprake eenzijdig inbrengen van inhoudelijke wijzigingen?
Volledig eens met Telgen. Ik ben al wat ouder en heb nog steeds de neiging om alle bedragen met 2,20371 te vermenigvuldigen. Het gaat hier dus om opdrachten van meer dan 100.000 Hollandse guldens. Dat is toch gewoon veel geld, veel door ons opgehoest belastinggeld. En het meest raadselachtige is waarom Kamp dit wil? Hoeveel moeite is het om drie offertes te vragen voor een opdracht?
Er zijn genoeg andere methodes om vriendjespolitiek te voorkomen dan te verplichten economisch irrationele procedures te voeren.
Waar ik Jan T. kan volgen is dat je dat niet zomaar blind moet enkelvoudig inkopen. Zo moet je wel kunnen zeggen waarom je iemand kiest in een enkelvoudige en ook of het wel goede voorwaarden zijn. Maar de enkelvoudige vlot toepasbaar maken is de meest mkb vriendelijke maatregel die men kan nemen. Bij ons staan lokale overheden alvast niet te springen en ook grote bedrijven niet voor opdrachten kleiner dan 50.000 euro. Het wordt hoe langer hoe moeilijker om goede partijen te vinden die aan het gekkenspel voor dergelijke kleine opdrachten willen meedoen. Het is de kans om te winnen die telt, niet een kans om mee te kunnen dingen.