In het oude Rome kregen zegevierende generaals een zogenaamde triomftocht. Zij mochten paraderen door de straten van Rome met hun legioen en hun ‘buit’. De generaal zelf stond op een versierde kar getrokken door een aantal witte ossen. Een slaaf hield een lauwerkrans boven zijn hoofd. Het volk van Rome schreeuwde de generaal alle lofprijzingen toe. Maar niet onbelangrijk, de slaaf fluisterde ook altijd in het oor van de generaal: ‘bedenk dat je een mens bent’.
De waarschuwing van de slaaf was bedoeld om de generaal het niet te hoog in de bol te laten krijgen natuurlijk. Al die lof zou zomaar kunnen leiden tot grootheidswaanzin en, erger nog, een ambitie om koning van Rome te worden. Daar hadden ze in de Romeinse republiek helemaal een hekel aan.
In reactie op de column van Theo van der Linden, die zich afvraagt of de uitvinder van aanbesteden achter slot en grendel moet, stel ik dat de uitvinder van aanbesteden ook maar een mens was. Vooral in de ‘inner crowd’ van inkopers en aanbestedingsjuristen lijkt ‘aanbesteden’ nogal eens het walhalla voor het verdelen van schaarse publieke middelen. Wie kan er tegen gelijke behandeling van ondernemers zijn? Wie is niet voor transparant handelen door overheden? En is aanbesteden niet het enige instrument dat het risico op favoritisme en willekeur (de wethouder in de achterkamer) tegengaat? Hulde, hulde, hulde.
De uitvinder van aanbesteden staat zo op een kar, voortgetrokken door enkele witte ossen en bejubeld door inkoop- en aanbestedingsadepten. Laat ik dan maar even de slaaf spelen die moet fluisteren: ‘bedenk dat je een mens bent’.
Niemand is tegen de gelijke behandeling van ondernemers. Maar wat is gelijke behandeling? Het gelijkheidsbeginsel houdt in dat je gelijke gevallen gelijk behandelt, en de ongelijke gevallen ongelijk naar de mate van hun ongelijkheid. De zin na de komma vergeten inkopers en aanbestedingsjuristen nogal eens. Soms kan het zo zijn dat bij inkoop je werkelijk kunt stellen: deze ondernemers zijn gelijk en moeten dus gelijke kansen krijgen. Maar is dat altijd zo? Heeft de zzp’er architect werkelijk een gelijke positie ten opzichte van de grote architectenbureaus? Heeft de kleine lokale ICT leverancier werkelijk een gelijke kans tegen een Ordina of Pink? Kortom: is de gelijke behandeling in een aanbesteding niet een beetje verworden tot een wassen neus, die we proberen te bedekken met een clusterverbod en een percelengebod?
Niemand is tegen transparantie. Maar is aanbesteden het enige instrument dat dit mogelijk maakt? Is het echt zo dat je alleen bij aanbesteden nog weet als inwoner en ondernemer wat een overheidsorganisatie uitspookt? Volgens mij zijn zowat alle politieke besluiten tegenwoordig te vinden op of via internet. En anders is er nog een WOB die het mogelijk maakt zelfs e-mails van ambtenaren op te vragen. Bovendien kunnen inwoners en ondernemers hun belangen prima verdedigen in een politieke, publieke arena en hebben zij zat bestuursrechtelijke instrumenten en civielrechtelijke instrumenten om hun gram te halen indien nodig (NB. Dat kan anders worden in het sociaal domein als de initiatiefwet van SGP en Groen Links doorgang vindt).
Tot slot, wie is niet tegen favoritisme en willekeur? Iedereen. Maar ten eerste mag je ook verwachten dat een professionele politicus en bestuurder daar niet aan doet. Ik vind dat in ‘aanbestedingsland’ altijd wel erg makkelijk wordt aangenomen dat onze politici en bestuurders niet integer zijn. Ze nemen soms hele rare besluiten, besluiten waar ik het ook niet mee eens ben. Maar dat meteen ‘niet integer’ noemen gaat mij wat ver. Daarnaast is er integriteitsbeleid en is het zelfs wettelijk verplicht voor ambtenaren en bestuurders om integer te handelen.
OK. Aanbesteden heeft het in een aantal sectoren goed gedaan. En zeker daar waar eerder nooit is aanbesteed, lijkt aanbesteden prima te werken om een ‘betere deal’ te krijgen. Maar laten we nou ook eens eerlijk zijn tegen elkaar: hoe vaak werkt aanbesteden niet? En niet omdat de inkopers niet professioneel genoeg zijn, of de bestuurders niet willen, of de ondernemers nog niet volwassen genoeg zijn. Maar gewoon omdat het instrument niet het beste past bij de voorliggende context en het voorliggende inkoopvraagstuk. Omdat je ook op andere manieren best value for taxpayers money kunt krijgen, partijen gelijk kunt behandelen, transparant kunt zijn en integer kunt handelen, moeten we de praalstoet misschien een keer parkeren en die andere oplossingen ook eens serieus onderzoeken.
De bedenker van aanbesteden hoeft niet achter slot en grendel, dames en heren inkopers en aanbestedingsjuristen, maar hij/zij is wel gewoon een mens…
