Discussie Gids Proportionaliteit: wat ging er vooraf?

Minister Plasterk van Binnenlandse Zaken maakte onlangs het afsprakenpakket bekend, dat samen met het ministerie van EZ, de Algemene Rekenkamer en Auditdienst Rijk eind 2016 is opgesteld. De afspraken moeten de controleerbaarheid van aanbestedingen verbeteren. Eén van de afspraken is dat ‘kleine opdrachten voor leveringen en diensten tot 50.000 euro in beginsel onderhands kunnen worden gegund. Vanaf dit bedrag dient een meervoudig onderhandse procedure te worden doorlopen.’ Dit betreft een aanpassing in de Gids Proportionaliteit.

De beoogde wijziging roept verschillende prangende vragen op, maar het meest opvallende is dat de recent opgerichte ‘Adviescommissie Gids Proportionaliteit’ niet (officieel) is geraadpleegd. Wat ging er vooraf? Een feitenrelaas:

27-10-2016 – Schrijfgroep stuurt een brandbrief
De schrijfgroep van de Gids Proportionaliteit heeft een conceptbrief ontvangen met de voorgestelde nieuwe werkwijze met betrekking tot aanpassingen in de Gids. In een brief aan het ministerie van Economische Zaken reageren zij hierop: “Wij menen dat de voorgestelde werkwijze niet goed aansluit bij de wens van de kamer zoals die blijkt uit het amendement Schouten/Ziengs: ‘De indieners hechten waarde aan een breed gedragen Gids en beogen de mogelijkheid tot eenzijdig aangebrachte inhoudelijke wijzigingen in de Gids uit te sluiten.’ De huidige schrijfgroep bestaat daarnaast uit meerdere vertegenwoordigers met specialistische kennis. In het voorstel zien wij geen borging dat dit draagvlak gecontinueerd wordt. Wij zijn het eens met de stelling dat het initiatief tot wijziging bij de minister ligt. Dit is ook gebeurd bij recentelijke aanpassingen. In dat licht verbaast ons de timing van het onderhavige voorstel zonder enige indicatie tijdens het recente wijzigingsproces, waarbij ook de Kamer betrokken is geweest. Ons inziens is er dan ook geen reden om de huidige werkwijze aan te passen.”

27-1-2017 – Kamp stuurt zijn voornemen aan de Kamer
Kamp geeft in een Kamerbrief aan dat hij de touwtjes meer in handen wil krijgen, als het gaat om de Gids Proportionaliteit. ‘Ik ben verantwoordelijk voor een goede implementatie en uitvoering van de Europese aanbestedingsregels. Vanuit die verantwoordelijkheid ligt het in de rede dat ik waar nodig initiatief kan nemen voor aanpassingen in de Gids.’ Om de betrokkenheid van het bedrijfsleven en aanbestedende diensten bij de Gids te waarborgen wil Kamp een adviescommissie instellen. ‘Voorgenomen wijzigingen van de Gids zullen aan de adviescommissie worden voorgelegd. Mijn voornemen is om de adviescommissie ook de mogelijkheid te geven om ongevraagd te adviseren over de Gids.’

Ook wil de minister de grens van kleine opdrachten aan te passen in de Gids. Deze grens ligt nu op 40.000 tot 50.000 euro. De interpretatieruimte bemoeilijkt volgens Kamp de controle voor de Algemene Rekenkamer en de Audit Dienst Rijk. Daarom is met hen afgesproken om de Gids zo aan te passen dat opdrachten van de centrale overheid onder de 50.000 euro in principe als kleine opdrachten worden beschouwd en daardoor enkelvoudig onderhands kunnen worden aanbesteed. ‘De voorgenomen wijziging zal conform de nieuwe werkwijze worden voorbereid en voorgelegd worden aan uw Kamer’, besluit Kamp.

16-2-2017 – Kamerleden stellen kritische vragen
Naar aanleiding van de brief worden er kritische schriftelijke Kamervragen gesteld. Kamerleden vragen zich af waarom de minister juist nú met het besluit komt. Wat is er na de behandeling van de Aanbestedingswet in 2016 de directe aanleiding geweest om dit anders vorm te willen geven? Ook uiten de leden zich bezorgt over het draagvlak bij ondernemers en aanbestedende diensten als de minister de pen oppakt. Het besluit gaat volgens een aantal Kamerleden ook in tegen het amendement Schouten/Ziengs. Door naast het initiatief voor wijzigingen in de Gids ook de penvoering neer te leggen bij de Rijksoverheid, zou er tegen de wens van de Kamer in gehandeld (kunnen) worden. Tot slot is het voor een aantal leden ook niet duidelijk waarom de minister opdrachten onder de 50.000 euro als kleine opdrachten wil beschouwen. Gewezen op het artikel van AanbestedingsCafe.nl: ‘Besluit Kamp bevordert vriendjespolitiek’, vragen de leden om meer toelichting.

22-2-2017 – Kamp verdedigt zijn voorstel
Kamp geeft reactie op de schriftelijke vragen en verdedigt zijn besluit. De minister herhaalt dat hij verantwoordelijk is voor een goede en juiste implementatie van de Europese aanbestedingsregelgeving, waaronder het proportionaliteitsbeginsel. ‘Het ligt daarom in de reden dat ikzelf penvoerder ben. Als de schrijfgroep en ik van mening zouden verschillen over juiste interpretatie van het Europese proportionaliteitsbeginsel en de Europese Commissie als gevolg hiervan een infractieprocedure begint met eventueel een boete tot gevolg, dan komt deze voor rekening van de lidstaat Nederland, niet de schrijfgroep.’ Kamp verzekert dat wijzigingen in de Gids alleen kan na advies van de voorgestelde adviescommissie en na voorhang in de Tweede Kamer.

Over zijn voornemen om opdrachten onder 50.000 euro voortaan aan te merken als kleine opdrachten, en dit aan te passen in de Gids Proportionaliteit, zegt de minister dat het gewenst is om meer duidelijkheid te krijgen. ‘Daarbij is gekozen voor 50.000 euro, omdat dit beter aansluit bij de bedrijfsvoering van het Rijk en dit lastenverminderend werkt voor onder ondernemers en aanbestedende diensten.’ De voorgenomen wijziging geldt alleen voor de centrale overheid, voor andere aanbestedende diensten verandert er niets. Van bevordering van vriendjespolitiek is volgens Kamp tot slot geen sprake.

24-2-17 – Kamerdebat over de nieuwe werkwijze
In een VSO over de nieuwe werkwijze met betrekking tot aanpassingen in de Gids Proportionaliteit dienen Kamerleden een aantal moties in. Kamerlid Bruins (ChristenUnie) verzoekt de regering de huidige werkwijze bij aanpassingen van de Gids Proportionaliteit te handhaven, waarbij de penvoering blijft liggen bij de schrijfgroep met een vertegenwoordiging van de aanbestedende diensten en ondernemers. Kamerlid Ziengs (VVD) steekt hier net iets anders in. In zijn motie verzoekt hij de regering om de aanbestedingspraktijk goed te blijven betrekken en te zorgen voor een zware vertegenwoordiging van ondernemers en aanbestedende diensten in de adviescommissie. Ook wil Ziengs dat de Kamer goed betrokken wordt door middel van een voorhangprocedure. Minister Kamp ontraadt de motie van Bruins, maar ondersteunt de motie van Ziengs. ‘Dat is de lijn die we allemaal willen’. Een meerderheid van de Kamer is het met de minister eens.

08-5-2017 – Instellingsbesluit Adviescommissie Gids Proportionaliteit
In de Staatscourant wordt officieel het Instellingsbesluit Adviescommissie Gids Proportionaliteit gepubliceerd. Hierin staat dat de samenstelling van de adviescommissie hetzelfde blijft als de voormalige schrijfgroep. De voorzitter van de commissie ontvangt een vergoeding per vergadering van 357 euro. De taak van de commissie is het verstrekken van advies aan de minister.

12-7-17 – Kamerbrief met afsprakenpakket
Plasterk stuurt de Tweede Kamer een brief met het afsprakenpakket over het gunnen van opdrachten onder de Europese drempelwaarden. Deze afspraken zijn eind 2016 afgestemd met de departementen, Auditdienst Rijk (ADR) en de Algemene Rekenkamer (AR). Het pakket moet onder andere de controle voor de ADR en AR makkelijker maken. Een van de afspraken betreft de bepaling dat ‘kleine opdrachten voor leveringen en diensten tot 50.000 euro in beginsel onderhands kunnen worden gegund. Vanaf dit bedrag dient een meervoudig onderhandse procedure te worden doorlopen.

Dit artikel is onderdeel van een serie over de politieke gang van zaken rond de Gids Proportionaliteit.