Herwaardering van de integere inkoper

Vrijwel iedereen is momenteel bezig met ‘resultaat’, ‘outcome’ of ‘effect’. Ik zie dat in het sociaal domein, maar ook bij veiligheid en elders. Ook de functie inkoop heeft ermee te maken. De inkoopregels moeten vooral ‘instrumenteel’ zijn en de inkoper moet de focus leggen op te bereiken resultaten. Juist bij inkoop en aanbesteden zie je dit goed. Op dit moment zie ik de praktijk bijvoorbeeld vooral stoeien met resultaatgerichte aanbestedingen en bekostigingswijzen.

In de ethiek en politieke filosofie houdt men zich bezig met de vraag: wat is het juiste om te doen? Ook de ethiek houdt zich daarbij bezig met ‘resultaten’, maar dan van ethische aard uiteraard. En wel in die zin dat als mensen het juiste doen dit ook leidt tot een rechtvaardige samenleving. Binnen de ethiek en de politieke filosofie denkt men echter heel anders over waar het zwaartepunt moet liggen van ethisch denken.

Er is een stroming die stelt dat je inderdaad jezelf moet richten op de resultaten. Het gaat niet om de persoon die handelt en ook niet om de handeling zelf. Dat lijkt logisch. En deze denkwijze zie ik nu dus massaal om mij heen. Bij deze denkwijze past: het maakt niet uit hoe je er komt, als je er maar komt. Dat betekent echter ook dat de persoon die handelt dat niet uit de ethisch juiste overwegingen hoeft te doen. Of dat de handelingen die hij verricht de moreel juiste handelingen hoeven te zijn. Een niet integere inkoper die met het aannemen van steekpenningen de beste inschrijvingen krijgt, is in deze denkwijze geen probleem.

Een andere stroming stelt dat je juist naar het ethische gehalte van het handelen zelf moet kijken. Bij deze denkwijze past: de handeling moet ethisch juist zijn, ongeacht de resultaten. Dat betekent ook dat, ook al is de handeling ethisch juist, resultaten uit kunnen blijven. De ethische handeling heeft een hogere waarde dan het concrete resultaat. Daarnaast hoeft ook de persoon die handelt zelf niet uit ethisch juiste overwegingen te handelen. Een niet integere inkoper die een zuivere aanbesteding uitvoert (als dat al ethisch de juiste handeling is), maar niet de beste inschrijvingen krijgt, handelt ethisch correct.

Tot slot is er de stroming die stelt dat je naar de persoon moet kijken die handelt. De persoon moet zelf over bepaalde waarden beschikken, zoals wijsheid, geduld, et cetera. Bij deze denkwijze past: de persoon moet aan een waardenpatroon voldoen, ongeacht zijn handelen of resultaten. De handelingen van deze persoon kunnen dus onethisch zijn. Bovendien kan hij evenmin gewenste resultaten bereiken. Een integere inkoper die een zuivere aanbesteding uitvoert (als dat niet ethisch de juiste handeling is, maar wel de wet) en niet de beste inschrijvingen ontvangt, is toch ethisch verantwoord bezig.

De vraag is uiteindelijk: wat vinden wij zelf nu het meest belangrijk? Voor mij persoonlijk geldt het volgende. Inkopers hebben zich jaren toegelegd op technieken en vaardigheden. Op handelen dus. Daarmee hoopten zij de voor hun (interne) opdrachtgevers gewenste resultaten te bereiken. Ergens is het zwaartepunt in het denken over inkoop gaan schuiven naar meer resultaatgericht. Op dit moment zijn we dus vooral bezig met die focus op resultaat en effect. Dat loopt ook niet altijd naar wens. In mijn optiek zouden wij daarom nu meer de aandacht eens moeten proberen te leggen op de inkoper zelf: wat is een integere inkoper? Aan welke waarden moet die voldoen? Ik heb namelijk liever een integere inkoper die een zo goed mogelijke procedure kiest waarmee hij verwacht resultaten te bereiken, dan niet integere inkopers die de juiste procedures uitvoeren en/of resultaten bereiken. Maar daar mag u anders over denken.