Na Bouwfraude, Vleesfraude nu ICT-fraude

ICT-leverancier Ordina fraudeerde tussen 2005 en 2010 met verschillende Europese aanbestedingen. Ordina maakte in die jaren jacht op informatie die nodig was om aanbestedingen te winnen.[slide] Dat bleek vorige week donderdag uit een documentaire van Zembla. De uitzending putte daarvoor uit een grote hoeveelheid interne bedrijfsinformatie, die zij op een usb-stick via een klokkenluider had ontvangen. Na de opschudding over de politieauto’s anderhalve week geleden komt het Europees aanbesteden hiermee weer in een negatief daglicht te staan. Professor Integriteit Hans van den Heuvel noemde het zelfs “bedrog van het zuiverste water”.

Inkoop, projectmanagement en integriteit

Op 15 oktober wordt het rapport van de parlementaire onderzoekscommissie onder leiding van VVD-Kamerlid Ton Elias gepresenteerd. Een rapport over mislukte ICT-projecten bij de overheid met name als gevolg van een niet goed functionerend inkoopproces  en falend projectmanagement, en nu komt daar een gebrek aan integriteit bij. E-mail verkeer en getuigenverklaringen in de reportage van Zembla roepen een beeld op dat doet denken aan de Bouwfraude, die begin deze eeuw aan het licht kwam. Hoogleraar privaatrecht en vice-voorzitter van de Commissie van Aanbestedingsexperts Chris Jansen had het in het tv-programma al over een ‘tweede bouwfraude’, maar de benaming ‘ICT-fraude’ lijkt de lading in dit geval beter te dekken.

‘Warm vlees’

Door de overheid ingehuurde ICT-ers van Ordina schonden hun geheimhoudingsplicht in de periode 2005-2010. Ordina bleek adviseurs op strategische posities bij overheidsinstanties geplaatst te hebben, die cruciale informatie over (Europese) aanbestedingen doorspeelden naar hun eigen organisatie. In de ICT-wereld worden deze medewerkers ook wel ‘warm vlees’ genoemd: ze hoeven niet veel te presteren, maar worden wel ingehuurd en betaald door de overheid. Naar nu blijkt om als doorgeefluik te dienen voor het doorsluizen van informatie waardoor Ordina met voorkennis en dus voorsprong het traject van (Europese) aanbestedingen in kon gaan.

Topje ijsberg?

Omdat het voor de journalisten van Zembla ondoenlijk was alle 10.000 (!) e-mail berichten, adresbestanden en bedrijfsplannen van de usb-stick op hun juistheid te controleren, concentreerden zij zich voor hun reportage op een viertal misstanden. Bij de gemeente Rotterdam betrof het een inkoper die een concept bestek doorstuurde naar Ordina en zinspeelde op tegenprestaties bij het gunnen van de opdracht. De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) had te maken met een Ordina-medewerker, die zijn collega’s op het hoofdkantoor meldde dat korting geven bij een bepaald project niet nodig was. omdat de concurrentie ontbrak.

Daarnaast zou er sprake zijn van onderlinge afspraken tussen Ordina, Logica CMG en Cap Gemini over de verdeling van een opdracht in overleg en met instemming van de gemeente Rotterdam, waarmee een aanbesteding werd ontlopen. Vorige week liet het ministerie van Defensie al weten aangifte te doen tegen een reserveofficier, die in 2009 met toestemming van zijn meerdere vanuit Uruzgan militair-vertrouwelijke informatie over ICT-systemen en potentiële commerciële kansen doorspeelde aan zijn werkgever, Ordina.”

Voorbarige conclusie

Ordina schakelde voor een eigen onderzoek advocatenkantoor De Brauw Blackstone Westbroek in. Voorafgaand aan de Zembla-uitzending werd gemeld, dat de eerste bevindingen van het advocatenkantoor geen fraude aantoonden. Daarbij bleef echter onduidelijk om welke kwesties het bij dit onderzoek ging. Voorbarig mag je deze conclusie zeker noemen, omdat Ordina er na dit korte en niet nader gedetailleerde bericht verder het zwijgen toe deed. Daar komt bij dat Ordina niet eerder met dergelijke koersgevoelige informatie naar buiten kwam, terwijl het een beursgenoteerd bedrijf is.

Sneeuwbaleffect?

Ordina is met een jaaromzet van ongeveer 400 miljoen euro en 2.900 medewerkers een van de grootste ICT dienstverleners van Nederland. Hoewel Ordina de berichten over fraude tot nu toe ontkent, heeft zij de eerste schade al opgelopen. Afgelopen vrijdag verloor zij 25% van haar beurswaarde en de vraag is of het hierbij gaat blijven. Voor Ordina, maar ook voor de directe concurrenten van Ordina als een Cap Gemini, Logica CMG, Atos, IBM en KPN die deels ook al genoemd werden. De betrokken overheden hebben in één specifieke zaak al aangifte gedaan en dossiers doorgespeeld naar de Autoriteit Consument en Markt. De Rekenkamer Rotterdam kijkt eveneens naar de genoemde kwesties.

Bad timing

De negatieve berichtgeving komt op een slecht moment. Het onderzoek naar softwareprojecten van de overheid die veel te duur uitvallen of volledig mislukken staat op het punt van afronding. Ook Stépan Breedveld (CEO Ordina) werd daarover ondervraagd. Volgens hem was er niet zoveel mis bij ICT-bedrijven: “We kunnen niet praten over offertes, aanbiedingen, prijzen of wat dan ook. Er kan dus geen kennis uitgewisseld worden, dat mag ook niet.” Een reactie die qua karakter doet denken aan de antwoorden die gegeven werden bij de commissie die onderzoek deed naar de bankencrisis.

Wordt vervolgd

Het is te hopen dat de commissie Elias in ieder geval oplossingen aanreikt voor het professionaliseren van aanbestedingen en een beter projectmanagement. Daarnaast staat nu ook de integriteit bij een belangrijke ICT-aanbieder en zijn opdracht gevende overheden ter discussie. Het is echter de vraag of dit onderwerp terugkomt in het rapport van de commissie Elias.

Verder is het interessant om te weten hoe de klokkenluider te werk is gegaan en wat zijn motieven zijn geweest. De hoeveelheid informatie doet vermoeden dat het net als NSA-klokkenluider Edward Snowden iemand is geweest die uitgebreid toegang heeft verkregen en gehad tot de opgeslagen bedrijfsinformatie. Misschien dat dit aanknopingspunten biedt de geconstateerde misstanden in de toekomst pro-actief in plaats van reactief op te sporen.

Onderste steen boven

Omdat er sprake is van de schending van geheimhoudingsplicht en het commercieel handelen met voorkennis bij het inkoop- en aanbestedingsproces, liggen (gerechtelijke) vooronderzoeken en mogelijk rechtszaken voor de hand. De uitkomsten daarvan zijn onzeker. Worden er daadwerkelijk wetsovertredingen geconstateerd, voor wie zijn die schadelijk geweest, worden lopende contracten ontbonden en is er sprake van geleden schade?

Belastingbetalers, beleggers, concurrerende leveranciers, maar ook de aanbestedende diensten hebben er recht op dat de onderste steen boven komt. Los van de individuele gerechtelijke procedures, zal een parlementair onderzoek uitsluitsel moeten geven of hier sprake is van een ‘probleem’ met een leverancier of een gehele marktsector. Na de onderzoeken van de Bouwfraude en de commissie Elias en het nog op te starten onderzoek naar het Fyra-debacle, zal dit nieuwe onderzoek het imago van Europees aanbesteden en de inkoopfunctie bij de overheid verder beschadigen.