Pas op: van resultaatsbekostiging in de drup

Vanaf 1 januari 2015 zijn gemeenten volop bezig met “transformeren” van het sociaal domein. Vernieuwing is nodig om de taken in het sociale domein betaalbaar te houden, zo luidt het. Waar gemeenten veel van verwachten is het veranderen van de bekostiging. In plaats van prestaties te bekostigen (het leveren van diensten) willen gemeenten vooral resultaten gaan bekostigen (de “outcome” van die levering). Het idee is dat bekostigen dan makkelijker is en dat er ook nog een positieve prikkel vanuit gaat richting zorgorganisaties. Het probleem is dat wij nog onvoldoende weten hoe resultaatsbekostiging werkt (en of het überhaupt werkt). Gaan wij dus weer niet veel te snel als gemeenten (en inkopers) mee in een nieuwe “trend”? Wat is een slimme manier om met resultaatsbekostiging om te gaan? Het antwoord is inzetten op resultaatssturing in plaats van resultaatsbekostiging (en dat is niet noodzakelijk hetzelfde als resultaatsbekostiging).

Het idee achter resultaatsbekostiging klinkt sympathiek en veelbelovend. In plaats van de levering van een dienst betaal je als gemeenten voor het bereiken van een resultaat. Dit moet in theorie tot de volgende veranderingen leiden. De burger krijgt een beschikking, maar daarop staan alleen nog voor die burger te bereiken resultaten. Er staat dus niet meer “wat” de burger krijgt, of “hoe” hij dat krijgt, maar wat de gemeente voor die burger (met behulp van zorgorganisaties) moet bereiken. De gemeente sluit vervolgens contracten met zorgorganisaties waarin ook niet meer staat wat deze moeten doen, maar wat zij moeten bereiken. Ook hier laat de gemeente de “wat”- en de “hoe”-vraag los. Zorgorganisaties krijgen betaald als zij de genoemde resultaten in individuele gevallen bij cliënten bereiken. Een variant is populatiegebonden of wijkgebonden bekostiging, waarbij de zorgorganisatie niet zozeer individuele resultaten moet bereiken, maar resultaten voor een groep cliënten (eventueel binnen een geografisch gebied). Omdat de gemeente niet meer stuurt op activiteiten en tijdseenheden, maar op resultaten kan de burger beter maatwerk krijgen en nemen administratieve lasten af. Dit is zo, zo luidt het, omdat de zorgorganisatie meer vrijheid krijgt in de uitvoering en de gemeente minder hoeft te controleren.

Toch gaat deze aanpak naar mijn mening niet werken.

De rechter heeft nu al veelvuldig gemeenten teruggefloten die in beschikkingen alleen met resultaten werken. Zonder hier uitvoerig op in te gaan, kan ik alleen maar zeggen (als jurist) de redenering van de rechter volledig te kunnen volgen. Kern van het betoog van rechters is dat het in een rechtstaat noodzakelijk is als burger te weten waar je recht op hebt, anders kun je er ook geen bezwaar tegen aantekenen. Een fundamenteel principe in een rechtstaat blijft dat je tegen de overheid in verweer moet kunnen komen. Door alleen resultaten te benoemen is de werkwijze van de gemeenten te weinig objectiveerbaar; waar moet je bezwaar tegen maken?

Maar dit is een inkoopcolumn. Wij kijken dus vooral naar de contracten tussen gemeenten en zorgorganisaties. Als gemeenten op resultaten bekostigen, dan ga je er (neem ik aan) vanuit dat de interventies die zorgorganisaties plegen ook werkelijk tot die resultaten leiden. En daar zit een groot probleem in het sociaal domein. Voor het overgrote deel is in het sociaal domein wel correlatie tussen interventie en resultaat, maar zeker geen causaal verband! Met andere woorden, vaak is onvoldoende vast te stellen of een interventie heeft bijgedragen tot het bereikte resultaat. En andersom: wellicht zijn er redenen dat een resultaat niet is bereikt, terwijl de interventie prima is uitgevoerd. In mijn onderhandelingspraktijk startten partijen altijd vol goede moed aan resultaatsbekostiging, maar na enkele kritische vragen over verantwoording en afrekening strandt het vaak. Als de discussies in de onderhandelingen al tot weinig leiden, waar leidt het dan toe in de praktijk? Juist, niet veel goeds.

Het sociaal domein vergelijken met een tuinman en die betalen voor zijn resultaat is gevaarlijk. Het resultaat van een tuinman is duidelijk te omschrijven en, meer nog, het causaal verband tussen zijn resultaat en zijn handelen is vast te stellen. Zolang we het sociaal domein niet kunnen vergelijken met tuinmannen is mijn advies burgers gewoon te laten weten waar zij recht op hebben en zorgorganisaties te betalen voor door hun ingezette expertise. Wel moeten gemeenten de administratieve lasten verlagen door verantwoording en facturatie te versimpelen. En natuurlijk moeten gemeenten burgers en zorgorganisaties kritisch volgen! Als blijkt dat resultaten niet worden bereikt, dan kan men onderzoeken waarom niet. Worden zij wel bereikt, dan kan men onderzoeken waarom wel. De resultaten van onderzoek kunnen dan leiden tot aanpassing van afspraken, beleid en contracten. Ook met het op juiste wijze benaderen van burgers en het betalen van zorgorganisaties voor hun inspanningen kunnen gemeenten efficiënt sturen op resultaten. Daar is geen nieuwe “trend” in bekostiging voor nodig, maar gezond boerenverstand in het organiseren van het sociaal domein.