Sociaal domein moet focussen op inwoner

“Het centraal stellen van de inwoner hoort in het DNA te zitten van iedereen die werkzaam is binnen het sociaal domein. Dat is onze kerntaak en vanuit die invalshoek moeten we beslissingen nemen. Als je start vanuit het inkoopmodel begin je aan de verkeerde kant.” Stellige woorden van Marco van der Spek-Stikkelorum, inkoopstrateeg sociaal domein bij Regio Gooi en Vechtstreek. Tegelijkertijd begrijpt hij dat de verleiding groot is om de focus op het financiële plaatje te leggen. “Negen van de tien keer moet het college aan de gemeenteraad verantwoording afleggen over de centen.”

De kernvraag is volgens van der Spek-Stikkelorum “Wat staat voorop? Kostenbeheersing of de zorg voor en om inwoners? Vaak is dat eerste het geval. Dat is volgens mij het verkeerde perspectief. Moeilijke problematiek kost, hoe je het ook wendt of keert, meer inzet en meer geld. Wanneer je dan gaat sturen op kosten, door bijvoorbeeld een systematiek als resultaatbekostiging te kiezen, richt je je alleen maar op snelle resultaten op de korte termijn. Zo lijk je het op het eerste gezicht veel te krijgen en heb je veel effect. De vraag is of dat op de lange termijn iets standvastigs oplevert. Ik denk het niet.”

Wetmatigheid
Van der Spek-Stikkelorum stelt dat de gemeente in dit werkgebied primair twee kernverantwoordelijkheden heeft: de kwaliteit van zorg en de verdeling van schaarse middelen. “Hoe doe je dat goed? Dat is een hele moeilijke vraag, die ook afhankelijk is van wat er zich allemaal rond de inwoners afspeelt. Ik denk dat wanneer je de focus legt op de zorg, en dus op kwaliteit boven prijs, je op de langere termijn betere resultaten boekt. En als je op de termijn resultaten boekt, kun je duurzamer te werk gaan en gaan de kosten automatisch omlaag. Dat is denk ik een soort wetmatigheid. Wanneer je richt op kwaliteit, dalen de kosten. En richt je je op kosten, dan daalt de kwaliteit.”

OpenHouse
Regio Gooi en Vechtstreek heeft binnen het sociaal domein voor de meeste vormen van inkoop gekozen voor OpenHouse. Dat model biedt volgens van der Spek-Stikkelorum veel voordelen. “Het belangrijkste argument voor OpenHouse is natuurlijk de keuzevrijheid van de inwoners. Zij kunnen zelf bepalen waar ze heen gaan. Ook biedt het zorgverleners, degenen die in de praktijk verantwoordelijk zijn voor de ondersteuning van de inwoner, meer vrijheid om zelf te bepalen hoe zij hun werk moeten inrichten. Zo kan er ook meer maatwerk geleverd worden. Daarnaast biedt OpenHouse meer ruimte voor innovatie en is ook de financieringssystematiek makkelijker. Met inspanningsgerichte bekostiging betalen we voor daadwerkelijke dienstverlening. Zit ik een uur met je aan tafel, dan betaal ik een uur.”

Vertrouwen
Toch benadrukt van der Spek-Stikelorum dat je “OpenHouse niet binnen alle onderdelen van het sociaal domein als een heilige graal moet neerzetten. Er zijn gewoon zorgonderdelen waar het helemaal niet gewenst is en waar keuzevrijheid niet aan de orde is. Keuzevrijheid is een groot goed, maar het is slechts één van de onderdelen waarop gelet moet worden. Het moet niet overschat worden. Bovendien moet je beseffen dat wanneer je een systeem als OpenHouse inzet aanbieders niet altijd goed weten wat ze kunnen verwachten. Ze moeten maar afwachten welke inwoners bij hen naar binnen willen en erop vertrouwen dat inwoners blijven komen en zorg vragen.”

Gesprek
Een voorbeeld van een onderdeel waarop OpenHouse misschien minder goed werkt is volgens van der Spek-Stikkelorum het vervoer. Hij benadrukt echter dat ook in dit geval uit moet worden gegaan van de wens van de inwoner. “Als de inwoners aangeven dat zij het belangrijk vinden om te kunnen kiezen uit zeven verschillende taxi’s, dan zou ik toch overwegen om voor OpenHouse te kiezen. Ondanks de hoge investeringskosten die dat met zich meebrengt. En als de inwoners juist continuïteit en zekerheid willen, moet ik misschien wel aan een ander model denken. Daarom roep ik inkopers ook op om achter de bureau vandaan te komen en met hun voeten in de modder staan. We moeten niet de rol van de zorgconsulent overnemen, maar ga langs bij de mensen thuis, of op locatie bij de zorgverlener. Onze inwoners zitten heel dichtbij, maar we spreken ze heel weinig.”

Film
Volgens van der Spek-Stikkelorum is het goed om dichtbij de inwoner te zitten. “Nu maken we vaak een foto van de situatie, terwijl we op zoek zijn naar de film. En om een film te begrijpen moet je meerdere foto’s ervan gezien hebben. Een ondersteuningsbehoefte ontwikkelt zich vanaf het moment dat er niks aan de hand is, tot aan het moment dat er wel iets is. En ook de maatschappij ontwikkelt zich. Een aantal jaar geleden stelde ik voor om voor de Wmo-taxi een app te maken waarmee inwoners ritten konden reserveren. Dat werd afgeschoten. We hadden een oudere populatie een groot aantal mensen zou daar niet mee om kunnen gaan. Tegenwoordig maakt slechts 5% van onze inwoners geen gebruik van digitale hulpmiddelen.”

Inkooprelatie
En ook het sociaal domein evolueert. Van der Spek-Stikkelorum denkt dat naarmate haar volwassenheid toeneemt de vraag of er überhaupt ingekocht moet worden vaker gesteld zal worden. “Zowel in het fysiek als in het sociaal domein wordt er veel gedebatteerd over wat het beste inkoopmodel is. Inkopers zouden soms wat meer de kernvraag daarboven, de make or buy beslissing, moeten stellen. Als ik kijk naar wat er de afgelopen jaren gebeurd is, zie ik dat sommige aanbieders 100% afhankelijk van de gemeente zijn. Dan kan ik de vraag stellen waarom zij niet gewoon bij de gemeente werken. Waarom zit er een inkooprelatie, dat op een gegeven moment altijd spanning oplevert, tussen?

Markt
Van der Spek-Stikkelorum verwacht dat in de toekomst gemeenten wat meer zaken naar zich toe halen. “We hebben van de zorg een markt gemaakt. Daar kun je alles van vinden, maar een commerciële inslag is niet verkeerd. En ondernemerschap brengt automatisch vernieuwing met zich mee. Ik verwacht echter dat er een golfbeweging zal komen waarbij marktpartijen een aantal zaken niet meer zal doen, omdat het niets oplevert vanuit commercieel belang, hun hart daar niet ligt, of doordat ze er de mensen niet voor hebben. Ik maak me daar geen zorgen over. Ik denk dat het goed is wanneer enkele cruciale taken niet meer bij partijen worden gelegd die als een markt moeten opereren.”